Wystąpienie do Marszałka Senatu w sprawie nadużywania trybu nakazowego w postępowaniu w sprawach o wykroczenia dotyczących wolności zgromadzeń z dnia 2020-04-03.
Wystąpienie do Marszałka Senatu w sprawie nadużywania trybu nakazowego w postępowaniu w sprawach o wykroczenia dotyczących wolności zgromadzeń.
W zainteresowaniu Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje kwestia związana z nadużywaniem trybu nakazowego w postępowaniu w sprawach o wykroczenia dotyczących wolności zgromadzeń.
Rzecznik zauważył, że warunkiem koniecznym do zastosowania trybu nakazowego jest ustalenie, że na podstawie zebranych w postępowaniu przygotowawczym dowodów, okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości. W tym trybie sąd musi oprzeć swoje przekonanie na niebudzących wątpliwości ustaleniach faktycznych wynikających z prawidłowo przeprowadzonych w dochodzeniu dowodów. Nie jest więc niezbędne przyznanie się oskarżonego do winy i niekwestionowanie swojego sprawstwa. Muszą jednak istnieć dowody przesądzające o jego winie, tj. takie, które w oczywisty sposób wskazują na popełnienie przez niego zarzucanego mu czynu i istotne jego okoliczności. Przyjmuje się więc, że najczęściej do rozpoznania sprawy w trybie nakazowym dochodzi w sytuacji, gdy oskarżony przyznaje się do winy w toku postępowania przygotowawczego, a zebrane dowody potwierdzają jego wersję wydarzeń. Podkreślenia wymaga, że ocena konieczności przeprowadzenia rozprawy oraz okoliczności związanych z czynem i winą oskarżonego nie jest dowolna, lecz powinna odpowiadać regułom wynikającym z zasady swobodnej oceny dowodów.
W ostatnim czasie do Biura RPO zwrócił się obywatel z prośbą o podjęcie interwencji w sprawie nadużywania trybu postępowania nakazowego w postępowaniach wykroczeniowych dotyczących zachowań w czasie zgromadzeń. Z pisma wynika, że w sprawach tych często stosowany jest nakazowy tryb postępowania, zaś wyrok wydawany jest bez odpowiedniego wysłuchania obwinionego. Jednocześnie Wnioskodawca wskazuje na wysoką skuteczność sprzeciwów od tego typu wyroków nakazowych, podnosząc, że przed sądem, w czasie procesu, oskarżenia policji okazują się bezpodstawne. Zdaniem Wnioskodawcy takie stosowanie trybu nakazowego rodzi wątpliwości co do możliwości korzystania z konstytucyjnego prawa wolności zgromadzeń poprzez pośrednie wywołanie "efektu mrożącego" i zniechęcanie obywateli do wyrażania ich przekonań. W ocenie Wnioskodawcy, tryb nakazowy powinien być stosowany z dużo większą rozwagą, niż to się dzieje obecnie.
Rzecznik zauważył, że celem postępowania nakazowego w sprawach o wykroczenia jest uproszczenie prowadzonych w ich przedmiocie czynności. Nie może to jednak prowadzić do sytuacji, w której wykorzystanie w postępowaniu sądu instytucji zapewniających szybkie wydanie rozstrzygnięcia w sprawie nastąpi bez wystarczającego ku temu uzasadnienia okolicznościami sprawy, ze szkodą dla merytorycznej słuszności tego rozstrzygnięcia. Ponadto, należałoby również postulować wprowadzenie przepisu, który ograniczałby możliwość zastosowania trybu nakazowego w sprawach, w których główny materiał dowodowy stanowią zeznania funkcjonariuszy policji kwestionowane przez obwinionego, a także tam, gdzie konieczne jest przeprowadzenie ważenia konkurujących interesów i dóbr: porządku publicznego i bezpieczeństwo oraz wolności wypowiedzi czy zgromadzenia.
W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Marszałka Senatu z prośbą o odniesienie się do powyższych uwag oraz rozważenie zainicjowania odpowiednich działań legislacyjnych.