Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie monitorowania operacji deportacyjnych.

Z informacji przekazanej przez Dyrektora Zarządu do Spraw Cudzoziemców Komendy Głównej Straży Granicznej, liczba obcokrajowców przymusowo przekazanych przez polskie służby graniczne do państw trzecich systematycznie rośnie. Wśród osób przymusowo zawracanych do państw trzecich nierzadko znajdują się przedstawiciele grup szczególnie wrażliwych, m.in. nieletni, osoby w podeszłym wieku, przewlekle chore, czy z niepełnosprawnościami. Rzecznik Praw Obywatelskich z uwagą przygląda się sytuacji osób, wobec których przymusowo wykonywana jest decyzja o zobowiązania cudzoziemca do powrotu. Jest to szczególnie istotne wziąwszy pod uwagę warunki detencji oraz fakt, że po przekazaniu cudzoziemca władzom państwa, do którego został deportowany, ma on w praktyce bardzo ograniczone możliwości złożenia skargi na naruszenia jego praw w czasie trwania operacji deportacyjnej. Rzecznik zauważył, że na gruncie prawa krajowego możliwość monitorowania deportacji przewidziana została w art. 333 ustawy o cudzoziemcach. Zgodnie z tym przepisem przedstawiciele organizacji pozarządowych lub międzynarodowych zajmujących się udzielaniem pomocy cudzoziemcom mogą być obecni jako obserwatorzy w toku działań związanych z doprowadzeniem cudzoziemca, podejmowanych w związku z przymusowym wykonaniem decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu. Zdaniem Rzecznika do ustawowego katalogu podmiotów monitorujących przymusowe wydalenia powinien być także dodany Rzecznik Praw Obywatelskich ze względu na wykonywaną funkcję Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur.

Ponadto, Rzecznik zwrócił uwagę na kwestie dotyczące ograniczeń w wykonywaniu mandatu przez przedstawicieli organizacji pozarządowych uczestniczących w monitorowaniu przymusowych powrotów. Obserwatorzy nie mieli możliwości prowadzenia czynności w fazie poprzedzającej doprowadzenie cudzoziemców do lotniska, z którego odbywały się loty deportacyjne, w niektórych przypadkach mieli także utrudniony kontakt z osobami oczekującymi na wydalenie. Dużym problemem okazał się także brak dostępu obserwatorów do dokumentacji cudzoziemców. Przyjęte rozwiązania nie wpływają korzystnie na transparentność działań Straży Granicznej zagrażając tym samym ujawnianiu i wyjaśnianiu przypadków naruszeń praw deportowanych cudzoziemców, a także wyciąganiu konsekwencji wobec osób, które się ich dopuszczają.

W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z prośbą o nowelizację przepisów regulujących zasady uczestnictwa obserwatorów w prowadzonych operacjach deportacyjnych, zobowiązanie Straży Granicznej do pełnego dokumentowania udziału w przymusowych powrotach cudzoziemców reprezentujących grupy szczególnie wrażliwe oraz zobowiązanie Komendanta Głównego Straży Granicznej do regularnego publikowania otrzymanych sprawozdań z przebiegu doprowadzenia cudzoziemca.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji pismem z 7 maja 2020 r. poinformował Rzecznika, że Straż Graniczna poszukiwała różnych możliwości co do źródeł finansowania udziału przedstawicieli organizacji w przedmiotowych przedsięwzięciach. W 2018 roku zidentyfikowano możliwość finansowania udziału przedstawicieli organizacji pozarządowych w operacjach powrotowych z funduszów zagranicznych projektu FAMI (Fundusz Azylu, Migracji i Integracji). Powyższe umożliwiało pokrycie kosztów udziału przedstawicieli organizacji pozarządowych w operacjach powrotowych niezależnie od liczby doprowadzanych cudzoziemców. Ponadto, funkcjonariusze i pracownicy SG niejednokrotnie kontaktowali się z przedstawicielami organizacji pozarządowych zachęcając do udziału w planowanych operacjach powrotowych. Niestety, mimo oferowanych przez SG możliwości w zakresie finansowania udziału przedstawicieli organizacji pozarządowych w operacjach powrotowych, w latach 2018-2019 jedynie 6 przymusowych operacji powrotowych zostało objętych monitoringiem. Odnośnie kwestii nowelizacji przepisów regulujących zasady uczestnictwa obserwatorów w prowadzonych operacjach deportacyjnych, tak aby zapewnić faktyczną możliwość prowadzenia czynności kontrolnych przez przedstawicieli Rzecznika Praw Obywatelskich zdaniem Ministerstwa nie ma konieczności modyfikacji dotychczasowych zapisów regulacji, albowiem przedstawiciele Rzecznika mogą prowadzić czynności kontrolne w oparciu o zapisy ustawy z dnia 15 lipca 1987 roku o Rzeczniku Praw Obywatelskich. W kwestii udostępniania dokumentacji z przeprowadzonego monitoringu operacji powrotowych Minister poinformował, że przedmiotowa kwestia była wyjaśniana w piśmie Zarządu do Spraw Cudzoziemców Komendy Głównej Straży Granicznej. Raporty z monitoringu będące elementem zbiorów dokumentacji dot. powrotów kwalifikowane są do tzw. kategorii niearchiwalnej a następnie niszczone. Niemniej jednak podkreślenia wymaga, że treść raportów podlega dokładnej analizie, w szczególności w zakresie wskazanych przez obserwatora nieprawidłowości czy zgłoszonych uwag dotyczących przebiegu procedury deportacyjnej. Wszelkie wnioski i sugestie wynikające z analizy dokumentacji uwzględniane są również podczas opracowywania i wdrażania nowych rozwiązań czy procedur dotyczących realizacji decyzji powrotowych.