Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Skarga nadzwyczajna od postanowienia Sądu Rejonowego stwierdzającego nabycie spadku.

Postanowieniem z dnia 8 stycznia 2014 r. Sąd Rejonowy na wniosek Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo- Kredytowej przy uczestnictwie W.S., B.S., G.K., R.R., A.K., J.K. i P.K. stwierdził, że spadek po P.R., zmarłym w dniu 28 kwietnia 2006 r., na podstawie ustawy nabyli z dobrodziejstwem inwentarza zstępni rodzeństwa: R.R. ? części spadku oraz P.K. i J.K. po ? części spadku każda z nich. Sąd orzekł także w zakresie kosztów postępowania. Przedmiotowe postanowienie uprawomocniło się wobec niezłożenia przez strony apelacji.

P.R. pozostawił rodzeństwo, którego personaliów poza W.S. nie ustalono. Oświadczeniem z dnia 12 sierpnia 2011 r. B.S. działająca w imieniu matki W.S. odrzuciła spadek. Następnie w charakterze uczestniczek postępowania zostały wezwane do udziału w sprawie córki W.S.: B.S., G.K. i R.R. B.S. i G.K odrzuciły spadek. W dalszej kolejności do udziału w sprawie wezwano syna G.K. - A.K., który również odrzucił spadek. Postanowieniem z dnia 8 stycznia 2013 r. Sąd Rejonowy wezwał do udziału w sprawie w charakterze uczestniczek małoletnie córki A.K. - P.K. i J.K. W dniu 26 kwietnia 2013 r. do Sądu Rejonowego wpłynął wypis aktu notarialnego zawierającego oświadczenie J.K. i A.K. o odrzuceniu spadku w imieniu małoletnich P.K. i J.K. Dokument ten został zarejestrowany w sądzie pod sygn. akt II Ns 557/13. W dniu 12 czerwca 2013 r. wydano zarządzenie o dołączeniu akt sprawy II Ns 557/13 do sprawy o stwierdzenie nabycia spadku po P.R. Zarządzenie to nie zostało wykonane i Sąd nie dopuścił dowodu z tego dokumentu.

Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 8 stycznia 2014 r. zapadło wskutek rażącego naruszenia prawa procesowego. Zgodnie z przepisem art. 1020 k.c. spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. W konsekwencji odrzucenie spadku powoduje, że udział spadkowy tego spadkobiercy przypada jego dzieciom w częściach równych. Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku nakłada więc na sąd obowiązek ustalenia, czy spadkobierca ten ma dzieci, a następnie sąd winien przeprowadzić odpowiednie czynności stosownie do powyższych ustaleń. Sąd Rejonowy rozpoznając sprawę prawidłowo ustalił, że A.K., który odrzucił spadek, ma dzieci. Sąd ten nie podjął, jednakże dalszych stosownych czynności, a mianowicie nie zbadał, czy nie zachodziły okoliczności wyłączające od dziedziczenia, w szczególności, czy w imieniu małoletniej P.K. nie odrzucono spadku, co w istocie miało miejsce. Sąd orzekający w sprawie nie zbadał także skuteczności prawnej złożonego oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniej J.K. W tej sytuacji uznać należy, że naruszenie przez Sąd Rejonowy prawa procesowego miało charakter rażący, gdyż uczestniczki wypełniły ciążące na nich obowiązki przedstawiając dowody świadczące o wyłączeniu ich od dziedziczenia. Sąd Rejonowy nie musiał więc przeprowadzać zakrojonego na szeroką skalę postępowania dowodowego, a wystarczającym byłoby zbadanie przedstawionych dokumentów. Sąd orzekający w sprawie temu nie sprostał.

Stosownie do art. 26 ustawy o Sądzie Najwyższym rozpatrywanie skarg nadzwyczajnych należy do właściwości Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego. Jednak w uchwale z dnia 23 stycznia 2020 r. podjętej przez połączone Izby: Cywilną, Karną oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego stwierdzono, że sprzeczność składu sądu z przepisami prawa w rozumieniu art. 379 pkt 4 k. p. c. zachodzi także wtedy, gdy w składzie sądu bierze udział osoba powołana na urząd sędziego Sądu Najwyższego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw. Nie ulega zaś wątpliwości, że cały skład Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego został powołany w sposób opisany w treści uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r. W związku z powyższym, kierując się wskazaniami zawartymi w uchwale z dnia 23 stycznia 2020 r. Rzecznik złożył niniejszą skargę nadzwyczajną do Izby Cywilnej Sądu Najwyższego jako Izby przedmiotowo właściwej do rozpoznawania spraw z zakresu prawa cywilnego, a do takich należy sprawa objęta niniejszą skargą nadzwyczajną.