Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie ustawy o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2.

W związku z wejściem w życie ustawy o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (dalej jako: ustawa), Rzecznik Praw Obywatelskich powziął pewne wątpliwości dotyczące niektórych przepisów tej ustawy regulujących sprawy szkolnictwa wyższego i systemu oświaty.

Przepis art. 79 ust. 1 uchwalonej ustawy, zakłada, że minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego i nauki, w drodze rozporządzenia, może wydłużyć lub skrócić terminy wykonania przez podmioty systemu szkolnictwa wyższego i nauki w tym roku obowiązków przewidzianych we wskazanych w tym przepisie ustawach w celu oraz o okres niezbędny do przywrócenia normalnego funkcjonowania tych podmiotów w związku z działaniami mającymi na celu przeciwdziałanie COVID-19.

Rzecznik wskazał, że rozwiązanie, umożliwiające wyłączenie stosowania niektórych przepisów ustawowych w drodze rozporządzenia, pozostaje w jaskrawej sprzeczności z konstytucyjną zasadą hierarchicznej budowy systemu źródeł prawa. Nie jest bowiem dopuszczalne zmienianie w drodze rozporządzenia przepisów zamieszczonych w aktach znajdujących się wyżej w hierarchii źródeł prawa, w szczególności przepisów ustawowych. Rozporządzenia ze swojej istoty mają charakter podrzędny względem ustawy i powinny być zgodne z jej treścią.

Ponadto, ustawa ta zakłada możliwość zdalnej pracy przez niektóre organy szkół wyższych i Polskiej Akademii Nauk, nie wprowadzono jednak rozwiązań umożliwiających dokumentowanie pracy tych organów i wydawanie rozstrzygnięć z wykorzystaniem kwalifikowanego podpisu elektronicznego, podpisu zaufanego albo podpisu osobistego. W praktyce może to oznaczać, że członkowie powołanych wyżej organów będą musieli osobiście udawać się do uczelni, by własnoręcznie podpisać dokumenty, co może być niebezpieczne dla ich zdrowia i zdrowia osób, z którymi będą mieli kontakt.

W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z prośbą o rozważenie podjęcia inicjatywy legislacyjnej we wskazanym wyżej zakresie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego w piśmie z 26 maja 2020 r. wyjaśnił, że wykonanie upoważnienia ustawowego nie doprowadzi do "zmiany przepisów" ustaw wskazanych w art. 79 ust. 1 ustawy o szczególnych instrumentach wsparcia, gdyż nie jest to możliwe i nie zostało wyrażone w przepisie. Rzecznik w swoim piśmie zauważył, że zgodnie z regułami stanowienia prawa rozporządzeniem nie należy dokonywać modyfikacji rozwiązań przyjętych w ustawie. Nie kwestionując prawidłowości tego poglądu należy jednocześnie przyjąć, że nie powinien on być odnoszony jako zarzut do omawianej regulacji. Warto bowiem wskazać, że wspomnianą regułą jest objęte takie formułowanie norm przepisów rozporządzenia, które w szczególności albo niwelowałyby albo zmieniałyby rozwiązania przyjęte przez ustawodawcę - wbrew jego intencjom, albo uzupełniałyby pośrednio ustawę o elementy pominięte przez ustawodawcę - intencjonalnie lub nie. Tymczasem ustawodawca w art. 79 ust. 1 ustawy o szczególnych instrumentach wsparcia upoważnił ministra do przesunięcia terminów ustawowych w celu zracjonalizowania stosowania rozwiązań ustawowych w warunkach epidemii wirusa SARS-CoV-2. Zatem ustawodawca, realizując ideę i założenie upoważnienia ustawowego, upoważnia organ kompetentny na podstawie Konstytucji do realizacji zadania polegającego na wydaniu rozporządzenia określającego terminy realizacji obowiązków, z uwzględnieniem dynamicznej sytuacji wynikającej z epidemii. Kwestia ta nie powinna być wątpliwa również w świetle powszechnie przyjętej praktyki określania terminów realizacji obowiązków ustawowych na poziomie rozporządzeń - jako spraw mających co do zasady charakter stricte techniczny i dalece mniej istotny od nałożenia samych obowiązków. Należałoby zgodzić się z tezą, że skoro ustawodawca mógłby uchylić regulacje określające terminy realizacji obowiązków i powierzyć ich określenie wyłącznie na poziomie rozporządzenia, to może również sformułować doraźnie polecenie wyrażone expressis verbis w art. 79 ust. 1 ustawy o szczególnych instrumentach wsparcia. Tego rodzaju upoważnienia, w których ustawodawca dopuszcza zawężające lub rozszerzające ujęcie w rozporządzeniu niektórych spraw przewidzianych w ustawie są spotykane w systemie polskiego prawa i nie budzą wątpliwości co do ich konstytucyjności.