Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Marszałka Senatu w sprawie prac nad projektem tzw. Tarczy 3.0.

Rzecznik Praw Obywatelskich zauważa, że uchwalona przez Sejm ustawa na podstawie projektu przedłożonego przez Radę Ministrów zaledwie 2 dni wcześniej zmienia regulacje kodeksów: cywilnego, postępowania cywilnego, pracy oraz spółek handlowych, co w sposób oczywisty narusza dyspozycję art. 123 ust. 1 Konstytucji RP. Zgodnie z tym przepisem procedowanie projektu rządowego w trybie pilnym nie może bowiem dotyczyć m.in. kodeksów. Ponadto, w ocenie Rzecznika zaproponowane zmiany nie mają związku ze zwalczeniem stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, nie sposób ich także zaliczyć nawet do szeroko rozumianych działań osłonowych.

Niepokój Rzecznika budzą również zmiany w organizacji postępowania sądowego. Przede wszystkim chodzi o informatyzację postępowania cywilnego, która co z zasady zasługuje na aprobatę. Jednak ze względu na ogólną formułę nowych rozwiązań, zwroty niedookreślone i klauzule generalne zmiany mogą wywoływać praktyczne trudności i nadmiernie ograniczać prawo do sądu. Mimo że nowe przepisy w wielu sytuacjach powielają istniejące regulacje Kodeksu postępowania cywilnego, to zdaniem Rzecznika nie wydają się z nimi prawidłowo zsynchronizowane co skutkuje wątpliwościami, na podstawie których procedur w konkretnym wypadku miałby działać sąd. Niestety całościową ocenę wprowadzanej regulacji utrudnia też brak przepisów wykonawczych, dostosowanych do nowych rozwiązań.

Odnośnie zmian dotyczących organów wymiaru sprawiedliwości wątpliwości Rzecznika budzi regulacja ograniczająca niezależność samorządu prokuratorskiego. Po pierwsze, ustawa przewiduje ograniczenie możliwości zwoływania zebrania prokuratorów Prokuratury Krajowej jedynie do przypadków enumeratywnie zakreślonych w ustawie, co czyni rolę samorządu prokuratorskiego iluzoryczną. Po drugie, ustawa przewiduje, że w skład zgromadzenia prokuratorów w prokuraturze regionalnej, z mocy ustawy mają wchodzić zastępcy prokuratora regionalnego, prokuratorzy okręgowi, a także prokuratorzy rejonowi, co w zasadniczy sposób ogranicza głos środowiska prokuratorskiego i ingeruje w przedstawicielski charakter zgromadzenia. Zmiany te spowodują dalsze ograniczenie samorządności prokuratorów, ingerując w samą istotę organu samorządowego oraz stojąc w bezpośredniej opozycji do funkcji, którą samorząd powinien pełnić. Obawy Rzecznika budzi również wzmocnienie środków administracyjnych wobec sędziów. Ustawodawca chce, pod pozorem działań podejmowanych dla łagodzenia skutków epidemii, wprowadzić rozwiązania nastawione na wzmocnienie władzy politycznej i dodatkowe ograniczenia niezależności sądów. Ustawa oddaje w ręce osób mianowanych przez ministra sprawiedliwości uprawnienia do arbitralnego oddziaływania na sędziów poprzez groźbę lub faktyczne przeniesienie sędziego, przydzielenie do innego wydziału, niekorzystną organizację dyżurów, itd., przy nieostrych kryteriach podejmowanych decyzji personalnych, ich natychmiastowej skuteczności oraz braku realnej drogi ich podważenia.

Ustawodawca zakłada również zmiany w prawie dotyczącym danin publicznych. Ustawa zakłada wprowadzenie nowej daniny publicznej na rzecz Polskiego Instytutu Filmowego przez podmioty dostarczające audiowizualne usługi medialne. Omawiana regulacja nie precyzuje jednak w jednoznaczny sposób podmiotów zobowiązanych do uiszczania nowej daniny. Rzecznik zauważa, że ustawa nakładająca podatki lub inne daniny publiczne powinna jasno określać podmiot, przedmiot opodatkowania, a także stawkę podatkową. Tymczasem w uzasadnieniu do projektu ustawy nie ma również odniesienia do zasadności wprowadzenia stawki nowej daniny na poziomie 1,5%. Co więcej, nowa danina publiczna wprowadzona w ustawie o kinematografii ma charakter stały, a nie tylko w okresie stanu epidemii bądź w określonym czasie po jego ustaniu. Trudno więc uznać wprowadzenie nowej daniny publicznej za działanie osłonowe dla podmiotów zobowiązanych do jej ponoszenia.

Wątpliwości Rzecznika budzi również ograniczenie prawa do dodatkowego zasiłku opiekuńczego. Ustawa ogranicza prawo do dodatkowego zasiłku opiekuńczego tylko dla osób opiekujących się dziećmi z orzeczeniem o niepełnosprawności lub potrzebie kształcenia specjalnego i dorosłymi osobami z niepełnosprawnością. Ponadto, dodatkowy zasiłek opiekuńczy ma przysługiwać także w przypadku otwarcia placówki, w sytuacji, gdy z wyboru opiekuna dziecko lub osoba niepełnosprawna pozostawałaby w domu i nie korzystała z zajęć prowadzonych przez placówkę. Okres przysługiwania dodatkowego zasiłku opiekuńczego jednak nadal ma wynosić 14 dni, z możliwością wydłużenia tego okresu. Niestety nie zostały uwzględnione postulaty Rzecznika dotyczące rozszerzenia prawa do dodatkowego zasiłku na dzieci powyżej 8. roku życia.