Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie obowiązku nadzoru nad warunkami wykonywania pracy w warunkach ogłoszenia stanu epidemii.

Na podstawie art. 15x ustawy. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej jako: "ustawa") w przypadku ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii pracodawca może, na czas oznaczony nie dłuższy niż do czasu odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii: zmienić system lub rozkład czasu pracy pracowników w sposób niezbędny dla zapewnienia ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa lub stacji; polecić pracownikom świadczenie pracy w godzinach nadliczbowych w zakresie i wymiarze niezbędnym dla zapewnienia ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa lub stacji; zobowiązać pracownika do pozostawania poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy (...); polecić pracownikowi realizowanie prawa do odpoczynku w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę.

W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich nie ulega wątpliwości, że regulacja zawarta w art. 15x ustawy stwarza podstawy do ograniczania prawa pracownika do wypoczynku Prawo do wypoczynku wynika z art. 66 ust. 2 Konstytucji, a jego ograniczenie jest dopuszczalne tylko w stanie klęski żywiołowej.

Postanowienie art. 66 ust. 2 Konstytucji należy rozumieć jako rozwinięcie sformułowanej w art. 24 Konstytucji zasady, w myśl której praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. W świetle art. 24 zdanie drugie Konstytucji państwo jest zobowiązane do sprawowania nadzoru nad warunkami wykonywania pracy. Ma to szczególne znaczenie w sytuacji uregulowanej w art. 15x ustawy, zwiększającej w znaczący sposób kompetencje pracodawcy wobec pracowników w zakresie świadczenia pracy w godzinach nadliczbowych oraz zobowiązania pracownika do pozostawania poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę.

Nadzór i kontrolę przestrzegania prawa pracy sprawuje w Polsce Państwowa Inspekcja Pracy. Jednak w związku z wejściem w życie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego oraz w celu zapobiegania zakażeniom wirusem SARS-CoV-2, począwszy od dnia 16 marca 2020 r., ograniczono czynności kontrolne inspektorów pracy do przypadków bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia pracowników oraz badania śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych wypadków przy pracy. W rezultacie powstała trudna do zaakceptowania ze względów konstytucyjnych sytuacja braku możliwości sprawowania przez państwo nadzoru nad warunkami wykonywania pracy za pośrednictwem Państwowej Inspekcji Pracy w okresie od ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii do czasu odwołania jednego z tych stanów.

Jednocześnie Rzecznik wskazał, że powyższa sytuacja dotyczy również pracodawców, którym ustawodawca przyznał na czas oznaczony nie dłuższy niż do czasu odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii rozszerzone kompetencje w zakresie zlecania pracy w godzinach nadliczbowych oraz pozostawania w gotowości do wykonywania pracy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, a nawet realizowania prawa do odpoczynku w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę.

Dodatkowo Rzecznik nadmienił, że ustawodawca nie uregulował w ustawie trybu wprowadzania przez pracodawców takich ograniczeń, zasad współdziałania ze związkami zawodowymi lub przedstawicielami załogi w tym zakresie, a także metody rekompensowania pracownikom zwiększonego wymiaru świadczonej pracy. Można tu byłoby zatem mówić o naruszeniu istoty prawa wynikającego z art. 66 ust. 2 Konstytucji.

Biorąc powyższe pod uwagę Rzecznik zwrócił się do Minister z prośbą o przedstawienie stanowiska w kwestii podniesionych zarzutów, a w szczególności możliwości realizowania spoczywającego na państwie konstytucyjnego obowiązku nadzoru nad warunkami wykonywania pracy w warunkach ogłoszenia stanu epidemii, w tym w szczególności pracy wykonywanej na zasadach określonych w art. 15x ustawy.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w piśmie z 10 czerwca 2020 r. wyjaśnił, że art. 15x ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych ma charakter szczególny względem powszechnie obowiązujących przepisów Kodeksu pracy i został ustanowiony celem umożliwienia określonej grupie pracodawców, odpowiedzialnych za elementy infrastruktury krytycznej oraz stacje paliw - w razie ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii - wykonywanie czynności z zakresu prawa pracy, które umożliwiają nieprzerwane działanie przedsiębiorstw będących częścią tej infrastruktury. Takie zachowanie jest niezbędne ze względu na jej znaczenie dla ciągłości i stabilności struktur państwowych i zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom, co uzasadniało częściowe ograniczenie niektórych praw pracowniczych oraz szczególny tryb stosowania tych przepisów (tj. z wykluczeniem kodeksowych procedur związanych z zastosowaniem konsultacji bądź uzgodnień z przedstawicielami pracowników, w tym ze związkami zawodowymi). Jednocześnie Sekretarz Stanu podkreślił, iż wprowadzone przepisy mają charakter fakultatywny, mogą obowiązywać wyłącznie przez oznaczony czas (tj. okres obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii) i zawierają przesłanki warunkujące możliwość ich zastosowania (np. modyfikacja systemu lub rozkładu czasu pracy pracowników, czy też polecenie im świadczenia pracy w godzinach nadliczbowych, jest możliwe wyłącznie przy zachowaniu przesłanki "niezbędności dla zapewnienia ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa lub stacji").