Wystąpienie do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Prezesa Zarządu Związku Miast Polskich w sprawie działania i obradowania samorządów w trakcie epidemii z dnia 2020-06-09.
Wystąpienie do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Prezesa Zarządu Związku Miast Polskich w sprawie działania i obradowania samorządów w trakcie epidemii.
Do Rzecznika Praw Obywatelskich kierowane są liczne wnioski obywateli dotyczące problemu ograniczania jawności działania organów samorządu terytorialnego w ramach odbywania przez nie obrad i sesji zdalnie w trybie art. 15zzx ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej jako: "ustawa o przeciwdziałaniu COVID-19").
Z ustaleń dokonanych przez Rzecznika wynika, że prowadzenie obrad z wykorzystaniem środków komunikacji na odległość nierzadko odbywa się w sposób wyłączający możliwość udziału obywateli. Drugim zidentyfikowanym problemem jest ponadto rozszerzanie w aktach prawa miejscowego możliwości (statutach jednostek samorządu terytorialnego) odbywania obrad i sesji w sposób zdalny na sytuacje niezwiązane z obowiązującym stanem epidemii, pomimo braku odpowiedniego upoważnienia w przepisach ustawy o przeciwdziałaniu COVID-19 w tym zakresie.
Rzecznik wskazał, że przepis art. 15zzx ustawy o przeciwdziałaniu COVID-19 nie odnosi się do innych zasad odbywania obrad organów samorządu terytorialnego, w tym m.in. do zasady jawności działania organów gminy, w związku z czym nie powinien być on stosowany w sposób wyłączający możliwość udziału obywateli w tych obradach. Zasada jawności wynika wprost z przepisu art. 11b ustawy o samorządzie gminnym, zgodnie z którym "działalność organów gminy jest jawna", a "ograniczenia jawności mogą wynikać wyłącznie z ustaw" (ust. 1). W ustępie drugim tego przepisu wskazano przy tym wyraźnie, że "jawność działania organów gminy obejmuje w szczególności prawo obywateli do uzyskiwania informacji, wstępu na sesje rady gminy i posiedzenia jej komisji". Podobne regulacje obowiązują w odniesieniu do samorządu powiatowego (art. 8a ustawy o samorządzie powiatowym) oraz samorządu wojewódzkiego (art. 15a ustawy o samorządzie województwa).
Prawo obywateli do informacji o działalności organów władzy publicznej wynika ponadto z art. 61 Konstytucji, zgodnie z którym "obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa".
Dodatkowy problem może stanowić także prawomocność uchwał podjętych w sposób wyłączający jawność obrad. W opinii Rzecznika pewnym rozwiązaniem może być skorzystanie z formy tzw. sesji hybrydowej, w której wykorzystanie narzędzi właściwych dla trybu zdalnego będzie odbywać się z obecnością przewodniczącego na sali rady. Wówczas możliwy jest wstęp mieszkańców na salę, gdzie obecny jest przewodniczący i część radnych. W każdym przypadku sesja powinna być przy tym transmitowana i utrwalana zgodnie z treścią art. 20 ust. 1b ustawy o samorządzie gminnym.
Kolejnym niepokojącym zjawiskiem związanym ze stosowaniem wspomnianego wyżej art. 15zzx ustawy o przeciwdziałaniu COVID-19 jest praktyka wprowadzania tego przepisu do statutów jednostek samorządu terytorialnego z jednoczesnym przekroczeniem upoważnienia ustawowego poprzez rozszerzenie możliwości organizacji sesji zdalnej na wypadek wystąpienia w przyszłości innych stanów epidemii lub zagrożenia życia lub zdrowia radnych. Zdaniem Rzecznika istnieje ryzyko, że poprzez wprowadzanie tego rodzaju zmian statutów jednostek samorządu terytorialnego naruszana będzie nie tylko zasada legalizmu, o której mowa w art. 7 Konstytucji, ale także, biorąc pod uwagę przypadki organizacji sesji w trybie zdalnym z wyłączeniem udziału obywateli, zasada jawności działania organów samorządu terytorialnego.
Wobec powyższego Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o zajęcie stanowiska w odniesieniu do przedstawionych problemów z realizacją zasady jawności działania organów samorządu terytorialnego w związku z prowadzeniem przez nie obrad w trybie zdalnym. Prezesa ZZMP Rzecznik poprosił o zwrócenie uwagi na realizację zasady jawności działania organów samorządu terytorialnego w związku z prowadzeniem przez nie obrad w trybie zdalnym.