Kasacja w sprawie naruszenia zakazu reformationis in peius z dnia 2020-06-19.
Kasacja w sprawie naruszenia zakazu reformationis in peius.
Sąd Rejonowy uznał oskarżonego winnym tego, że kierował samochodem osobowym w ruchu lądowym, będąc w stanie nietrzeźwości alkoholowej i za to na podstawie art. 178a §1 k.k. wymierzył mu karę 10 miesięcy ograniczenia wolności. Na podstawie art. 42 §2 k.k. Sąd orzekł wobec oskarżonego środek karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres 3 lat, na poczet orzeczonego zakazu prowadzenia pojazdów zaliczył okres zatrzymania prawa jazdy od 21.10.2016 r. do dnia uprawomocnienia się wyroku tj. do 28.02.2019 r.. Wyrok ten został zaskarżony wyłącznie na korzyść oskarżonego. Sąd Okręgowy zmienił wyrok Sądu Rejonowego w Opolu w ten sposób, że na poczet orzeczonego zakazu prowadzenia pojazdów zaliczył oskarżonemu okres zatrzymania prawa jazdy od dnia 21.10.2016 r. do dnia 09.11.2016 r. oraz zobowiązał oskarżonego do zwrotu prawa jazdy właściwemu organowi administracji publicznej. W pozostałej części Sąd odwoławczy utrzymał zaskarżony wyrok w mocy.
Rzecznik Praw Obywatelskich zauważa, że z utrwalonej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego wynika, iż zakaz reformationis in peius, oznacza, że przy braku środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego jego sytuacja w postępowaniu odwoławczym nie może ulec pogorszeniu w żadnym punkcie. Zakaz ten nakłada na sąd odwoławczy obowiązek powstrzymywania się od dokonywania posunięć mogących powodować negatywne skutki w sytuacji prawnej oskarżonego. Taką zmianą natomiast niewątpliwie było dokonanie zmiany wyroku Sądu Rejonowego w ten sposób, że w miejsce rozstrzygnięcia w którym na poczet orzeczonego zakazu prowadzenia pojazdów zaliczono okres zatrzymania prawa jazdy od 21.10.2016 r. do dnia uprawomocnienia się wyroku, Sąd Okręgowy na poczet orzeczonego zakazu prowadzenia pojazdów zaliczył oskarżonemu okres zatrzymania prawa jazdy jedynie od dnia 21.10.2016 r. do dnia 09.11.2016 r. Zdaniem Rzecznika dokonanie zmiany polegającej na skróceniu okresu zatrzymania prawa jazdy zaliczonego na poczet orzeczonego zakazu prowadzenia pojazdów oraz zobowiązanie oskarżonego do zwrotu prawa jazdy właściwemu organowi administracji publicznej stanowi niewątpliwie niedopuszczalne pogorszenie sytuacji oskarżonego.
Sąd Najwyższy orzekł, iż kasacja wniesiona na korzyść J.A. jest zasadna, a w przedmiotowej sprawie doszło do obrazy wskazanych w kasacji przepisów prawa procesowego. Z utrwalonej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego wynika, iż przepis art. 434 § 1 k.p.k. zawierający bezpośredni zakaz reformationis in peius, oznacza, że przy braku środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego jego sytuacja w postępowaniu odwoławczym nie może ulec pogorszeniu w żadnym punkcie. Zakaz ten nakłada na sąd odwoławczy obowiązek powstrzymywania się od dokonywania posunięć - w tym również w sferze ustaleń faktycznych - powodujących, a nawet mogących powodować negatywne skutki w sytuacji prawnej oskarżonego. Wyrok Sądu I instancji został zaskarżony jedynie na korzyść J.A., a więc Sąd Okręgowy w O. nie był uprawniony do dokonywania jakiejkolwiek zmiany zaskarżonego wyroku w kierunku dla oskarżonego niekorzystnym, a takim rozstrzygnięciem jest skrócenie okresu zatrzymania prawa jazdy zaliczonego na poczet orzeczonego zakazu prowadzenia pojazdów o ponad 2 lata oraz zobowiązanie oskarżonego do zwrotu prawa jazdy właściwemu organowi administracji publicznej. Ponadto, SN stwierdził, że zmiany treści art. 420 § 1 i § 2 k.p.k., uprawniającego obecnie Sąd do wydania postanowienia uzupełniającego w zakresie nałożenia obowiązku zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdów oraz dokonania zmiany okresu zatrzymania prawa jazdy lub innego odpowiedniego dokumentu, zgodnie z art. I pkt 69 ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania oraz niektórych innych ustaw weszły w życie w dniu 5 października 2019 r., a więc już po wydaniu orzeczenia przez Sąd Okręgowy w O. i nie mogły stanowić podstawy prawnej rozstrzygnięcia w tej sprawie. W związku z powyższym SN uchylił zaskarżony wyrok w części obejmującej rozstrzygnięcia o zaliczeniu okresu zatrzymania prawa jazdy na poczet zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych oraz zobowiązaniu do zwrotu prawa jazdy.