Wystąpienie do Przewodniczącego Komisji Ustawodawczej Senatu RP w sprawie potrzeby zagwarantowania prawa do obrony nieletniego w postępowaniu w sprawach nieletnich z dnia 2020-07-02.
Wystąpienie do Przewodniczącego Komisji Ustawodawczej Senatu RP w sprawie potrzeby zagwarantowania prawa do obrony nieletniego w postępowaniu w sprawach nieletnich.
W sferze zainteresowania Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje problematyka dotycząca prawa do obrony nieletniego w postępowaniu w sprawach nieletnich. W ostatnim czasie do Rzecznik zwrócił się wnioskodawca, który w swoim piśmie wskazał, iż "w chwili obecnej zapisy ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich dają prawo do obrońcy z urzędu jedynie nieletnim kierowanym w trybie poprawczym do schronisk dla nieletnich w związku z zamiarem dalszego umieszczenia w zakładzie poprawczym. Obrońcy z urzędu nie ma nieletni umieszczany w młodzieżowym ośrodku wychowawczym".
Zdaniem Rzecznika nie ulega wątpliwości, że postępowanie w sprawach nieletnich, choć jego głównym celem jest przeciwdziałanie demoralizacji i przestępczości nieletnich i stwarzanie warunków powrotu do normalnego życia nieletnim, którzy popadli w konflikt z prawem bądź z zasadami współżycia społecznego, jest postępowaniem, w ramach którego sąd może stosować środki o charakterze izolacyjnym, które w sposób istotny kształtują sytuację faktyczną i prawną nieletniego. W szczególności, gdy podstawą wszczęcia postępowania jest popełnienie przez nieletniego czynu karalnego w rozumieniu art. 2 pkt 2 u.p.n., sytuacja prawna nieletniego jest tego rodzaju, że brak jest podstaw do jej różnicowania pod kątem prawa do obrony w rozumieniu art. 42 ust. 2 Konstytucji, postanowień prawnomiędzynarodowych czy art. 6 k.p.k. z sytuacją podejrzanego, oskarżonego czy skazanego w postępowaniu karnym.
W ocenie Rzecznika nieletni - sprawca czynu karalnego w rozumieniu art. 2 pkt 2 u.p.n. winien mieć zapewnione uprawnienie do podejmowania obrony osobiście, a gdy jest osobą niepełnoletnią, do podejmowania obrony przez jego rodziców albo opiekuna prawnych lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a gdy jest osobą niepełnoletnią, ustanowionego przez jego rodziców albo opiekuna, a jeśli nie ma wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony - do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, w każdej fazie postępowania w sprawach nieletnich (art. 32c § 3 u.p.n.).
Odpowiednie stosowanie art. 6 k.p.k. w związku z art. 71 § 3 k.p.k. oraz uwzględnienie postanowień prawnomiędzynarodowych i zasady prawa do obrony wyrażonej w art. 42 ust. 2 Konstytucji musi prowadzić do wniosku, że prawidłowe stosowanie art. 32c § 1 u.p.n. powinno oznaczać, że w przypadku spełnienia przesłanek zastosowania tego przepisu w postaci pozostawania w sprzeczności interesów nieletniego i jego rodziców albo opiekuna oraz braku obrońcy po stronie nieletniego, prezes sądu wyznaczać mu powinien obrońcę z urzędu w każdym stadium postępowania, w tym także w przypadku stosowania środków tymczasowych na podstawie art. 29 u.p.n.
W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Przewodniczącego z prośbą o rozważenie zainicjowania nowelizacji ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, zmierzającej do poszerzenia i wzmocnienia konstytucyjnego prawa nieletniego do obrony.