Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym w sprawie o wznowienie postępowania

Pozwani wnieśli skargę o wznowienie postępowania zakończonego nakazem zapłaty wraz z wnioskiem o zabezpieczenie poprzez wstrzymanie wykonania nakazu zapłaty do czasu prawomocnego rozpoznania skargi. Sąd Okręgowy odrzucił skargę Pozwanych. W ocenie Sądu I instancji, wniosek o udzielenie zabezpieczenia nie zasługiwał na uwzględnienie ze względu na brak uprawdopodobnienia interesu prawnego, natomiast skarga o wznowienie postępowania zasługiwała na odrzucenie ze względu na brak ustawowej podstawy do wznowienia postępowania. Ponadto, Sąd I instancji wyraził stanowisko, że przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie przewidują możliwości wznowienia postępowania w przypadku wydania wyroku przez TSUE.

Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na stanowisku, że jakkolwiek w procedurze cywilnej nie został uregulowany wprost proces wznowienia postępowania w oparciu o wyrok TSUE, to jednak dopuszczalność wznowienia postępowania na tej podstawie wywieść należy z przepisów Konstytucji RP oraz zasady równoważności, skuteczności, lojalności i pierwszeństwa prawa UE. Rzecznik opowiada się za dopuszczalnością wznowienia przedmiotowego postępowania w związku z wyrokiem TSUE z dnia 3 października 2019 na zasadzie analogii do trybu przewidzianego przy orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego. Podkreślenia wymaga, że dla prounijnej wykładni przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, nie może być przeszkodą to, że dotychczas ta przesłanka wznowienia nie była interpretowana przez orzecznictwo sądów krajowych. Sądy krajowe mają bowiem obowiązek zmiany krajowego orzecznictwa, w tym utrwalonej linii orzeczniczej sądów wyższych instancji, jeżeli opiera się ono na interpretacji prawa krajowego, której nie da się pogodzić z celami prawa Unii Europejskiej. Rzecznik nie może zgodzić się zatem ze stanowiskiem Sądu Okręgowego, że skarga Pozwanych o wznowienie postępowania nie została oparta na ustawowej podstawie. Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego winny być interpretowane przez sąd orzekający w sprawie przez pryzmat związania Rzeczypospolitej Polskiej prawem unijnym oraz orzecznictwem TSUE. Wbrew twierdzeniom Sądu Okręgowego wzruszenie prawomocnego orzeczenia w przypadku niezgodności z prawem unijnym stanowi w istocie prawny środek chroniący obywateli konsumentów, którzy nie uzyskali takiej ochrony na pierwotnym etapie postępowania.

Zdaniem Rzecznika obowiązek zapewnienia zgodności z prawem unijnym wynika z ogólnej zasady pierwszeństwa prawa UE przed prawem krajowym i dotyczy wszystkich postępowań nakazowych, w których po stronie pozwanej występuje konsument. Obowiązek ustalenia konsumenckiego charakteru sprawy z urzędu ciąży na sądzie krajowym, niezależnie od twierdzeń którejkolwiek ze stron. Zasada skuteczności prawa unijnego wymaga bowiem, aby sąd krajowy, niezależnie od przepisów wewnętrznych, stosował normy wynikające z dyrektyw konsumenckich. Brak świadomości konsumentów co do przysługujących im uprawnień, może spowodować, że konsumenci nie powołają się na te uprawnienia. Sądy krajowe zobowiązane są zatem urzeczywistniać należytą ochronę konsumenta w świetle treści Dyrektywy 93/13, która jest aktem o fundamentalnym znaczeniu dla ochrony konsumentów w UE. Osiągnięcie na poziomie krajowym standardu ochrony konsumenta, wymaganego ww. dyrektywą oznacza, że sąd krajowy zobowiązany jest do spełnienia określonych obowiązków jakie nakłada na niego ta dyrektywa. Chodzi tu w szczególności o dokonanie z urzędu kontroli abuzywności postanowień umownych, skoro sąd posiadał dokumenty potrzebne do takiej oceny.

W opinii Rzecznika, sąd wydając w sprawie nakaz zapłaty, winien był dokonać z urzędu badania potencjalnie nieuczciwych postanowień umowy kredytu, naruszających równowagę stron z pokrzywdzeniem konsumenta, czego nie uczynił. W uzasadnieniu zaskarżanego postanowienia Sąd Okręgowy ograniczył się do stwierdzenia, że ustawowa podstawa wznowienia postępowania nie zachodzi, nie odnosząc się w ogóle do braku zbadania przez sąd wydający nakaz zapłaty treści postanowień umowy pod względem ich niedozwolonego charakteru. Podkreślenia wymaga, że Sąd orzekający miał możliwość przeprowadzenia kontroli nieuczciwego charakteru klauzul na etapie postępowania nakazowego. Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich okoliczność, że sąd nie zbadał z urzędu postanowień umowy zawartej przez konsumentów z przedsiębiorcą pod kątem ich nieuczciwego charakteru należy traktować jako faktyczne pozbawienie strony możności działania i obrony swoich praw. Konsument nie musi być świadomy tego, że sąd powinien działać z urzędu, ani też nie musi być świadomy czym są i czy w sprawie występują klauzule abuzywne.