Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich



Skarga nadzwyczajna od postanowienia stwierdzającego nabycie spadku z dnia 2020-07-30.

Adresat:
Sąd Najwyższy
Sygnatura:
IV.511.71.2020
Data sprawy:
2020-07-30
Rodzaj sprawy:
skarga nadzwyczajna do Sądu Najwyższego
Nazwa zepołu:
Zespół Prawa Cywilnego
Wynik sprawy:
pozytywnie ze względu na uwzględnienie wystąpienia RPO
Opis sprawy:

Skarga nadzwyczajna od postanowienia stwierdzającego nabycie spadku.

Postanowieniem z 3 października 2017 r. Sąd Rejonowy stwierdził, że spadek po Z.P., na podstawie ustawy nabyli żona oraz czworo wnucząt, każde z nich z dobrodziejstwem inwentarza. Zgodnie z ustaleniami sądu spadkodawca nie sporządził testamentu, a do kręgu jego ustawowych spadkobierców, w pierwszej kolejności, wchodziły żona oraz trzy córki. Żona zmarłego złożyła oświadczenie notarialne o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza w, a córki notarialne oświadczenia o odrzuceniu spadku. Następnie, w dniu 13 lipca 2017 r., jedna z córek złożyła w imieniu swojej małoletniej córki oświadczenie notarialne o odrzuceniu spadku po Z.P. Na odrzucenie spadku zgodę wydał sąd opiekuńczy. Sąd spadku natomiast, uznał, że nie rodzi ono żadnych skutków prawnych w przedmiotowej sprawie, gdyż zostało złożone po upływie terminu z art. 1015 § 1 k.c. tj. sześć miesięcy liczonych od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. Według sądu termin ten powinien być liczony od dnia 17 września 2016 r. tj. dzień po tym, kiedy jej matka złożyła notarialne oświadczenie o odrzuceniu spadku. W związku z tym, według sądu, termin z art. 1015 § 1 k.c. upłynął małoletniej w dniu 17 marca 2017 roku i dlatego złożenie w jej imieniu oświadczenia o odrzuceniu spadku w dniu 13 lipca 2017 r. zostało uznane przez sąd za spóźnione.

W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich postanowienie spadkowe objęte niniejszą skargą nadzwyczajną nie odpowiada standardom demokratycznego państwa. Stwierdzenie nabycia spadku przez małoletnią w realiach niniejszej sprawy, może podważać wiarygodność orzeczeń sądowych. Analiza akt sądowych nie pozostawia wątpliwości, że rodzice, działając w zaufaniu do prawa, podjęli wszelkie czynności prawem przewidziane, zmierzające do odrzucenia w spadku po Z.P. w imieniu dziecka. Co istotne, wniosek do sądu opiekuńczego został złożony przed upływem 6-miesięcznego terminu wyznaczonego przez ustawodawcę w art. 1015 § 1 k.c. Ponadto, notarialne oświadczenie o odrzuceniu spadku zostało złożone w imieniu małoletniej niezwłocznie po uprawomocnieniu się postanowienia sądu rodzinnego. Wobec tego przedstawicielom ustawowym małoletniej nie można zarzucić braku dbałości i należytej troski o sprawy swojego dziecka. Wymaga podkreślenia, że rodzice dziewczynki nie mieli żadnego wpływu na termin rozstrzygnięcia ich wniosku złożonego do sądu opiekuńczego, bez którego nie mogli skutecznie odrzucić spadku w imieniu dziecka. Nawet gdyby wniosek do sądu opiekuńczego złożyli już pierwszego dnia po rozpoczęciu biegu terminu, nie zyskaliby gwarancji, że sąd opiekuńczy rozpozna go przed upływem sześciu miesięcy. Dlatego w sytuacji, jaka zaistniała na gruncie niniejszej sprawy, sąd nie powinien przerzucać odpowiedzialności za upływ terminu zawitego z art. 1015 § 1 k.c. na małoletniego spadkobiercę, ponieważ w ten sposób jego prawo do odrzucenia spadku stało się pozorne, niemożliwe do zrealizowania w granicach określonych przez ustawodawcę.

 


Data odpowiedzi:
2022-07-07
Opis odpowiedzi:
Skarga nadzwyczajna uwzględniona (postanowienie z 7 lipca 2022 r., sygn. akt I NSNc 158/21).
Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie w całości i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w P. T. Słusznie podnoszone przez Rzecznika Praw Obywatelskich, naruszenie zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, zasady bezpieczeństwa prawnego i zakazu tworzenia uprawnień pozornych wywodzonych z art. 2 Konstytucji - prawa do odrzucenia spadku po zmarłym, w sytuacji, gdy matka odrzuciła spadek, a odrzucenie spadku przez małoletnią wymagało od jej przedstawicieli ustawowych dokonania kolejnych kroków prawnych: wystąpienia przez matkę z wnioskiem o wyrażenie przez sąd zgody na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu, wydania przez sąd postanowienia o wyrażeniu zgody na złożenie oświadczenia notarialnego o odrzuceniu spadku po zmarłym, złożenia oświadczenia przed notariuszem o odrzuceniu spadku po zmarłym. Długotrwałość, a niekiedy nawet przewlekłość procedury związanej z odrzuceniem spadku przez małoletniego spadkobiercę nie może pozbawiać go ustawowego prawa wynikającego z art. 1015 § 1 k.c. i „ochrony przed spadkiem” (art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji), którego przyjąć nie chce - czemu w przedmiotowej sprawie dał wyraz przedstawiciel ustawowy inicjując przed sądem, w terminie prawem przewidzianym, postępowanie zmierzające do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. SN stoi również na stanowisku, iż odrzucenie spadku w imieniu małoletniego powinno być uregulowane w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym jako czynność nie wymagająca uzyskania zezwolenia sądu opiekuńczego. Wielokrotnie czynności związane z odrzuceniem spadku w imieniu małoletniego są bowiem czasochłonne, a ich eliminacja z prawa polskiego przyczyniłaby się do przyspieszenie postępowań spadkowych. W ocenie Sądu Najwyższego, zaktualizowały się zatem przesłanki, o których mowa w art. 89 § 1 pkt 1 ustawy o SN, a eliminacja wadliwego postanowienia jest konieczna dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.