Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie zasad ustalania wysokości opłat za pobyt w schronisku dla osób bezdomnych.

Prawo do schronienia ujęte jest jako jedna z form świadczeń niepieniężnych z zakresu pomocy społecznej (art. 36 pkt 2 lit. i ustawy o pomocy społecznej - dalej u.p.s.), przy czym istotą tego prawa jest, zgodnie z art. 48a ust. 1 u.p.s. przyznanie tymczasowego miejsca noclegowego. Ośrodkami wsparcia na gruncie u.p.s. są schroniska dla osób bezdomnych, a pobyt w tego typu placówkach jest odpłatny. W myśl art. 97 ust. 1 u.p.s. opłatę za pobyt w ośrodkach wsparcia i mieszkaniach chronionych ustala podmiot kierujący w uzgodnieniu z osobą kierowaną, uwzględniając przyznany zakres usług. Szczegółowe zasady ponoszenia odpłatności za pobyt w ośrodkach wsparcia i mieszkaniach chronionych w ramach zadań własnych ustala rada gminy lub rada powiatu w drodze uchwały. Delegacja wyrażona w art. 97 ust. 5 u.p.s. nie zawiera żadnych wytycznych wskazujących na czynniki czy kryteria, które powinny być uwzględnione przez radę gminy lub radę powiatu przy ustalaniu zasad ponoszenia odpłatności. Jedyną wskazówką dla lokalnego prawodawcy jest obowiązek dopełnienia wymogu szczegółowości, czyli samodzielnego doboru kryteriów odpłatności.

W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich brak ustawowego sprecyzowania wysokości odpłatności za pobyt w schronisku dla bezdomnych osób, których dochód przekracza kryterium dochodowe określone w u.p.s. skutkuje wadliwym przyjęciem przez rady gmin, iż dopuszczalne jest wobec tej grupy osób ustalenie innej, niż dochód osoby samotnie gospodarującej lub dochód na osobę w rodzinie, podstawy naliczania odpłatności, które prowadzi do ustalenia w sposób różny zasad odpłatności w obrębie tej samej grupy osób tj. osób w kryzysie bezdomności. Rady gmin pomijają tym samym okoliczność, iż w art. 97 ust. 1a u.p.s. ustawodawca w stosunku do osób w kryzysie bezdomności ustalił, że to dochód osoby samotnie gospodarującej lub dochód na osobę w rodzinie stanowi podstawę naliczania opłaty za schronienie precyzując maksymalne wysokości opłaty. Odmienne niż oparte na kryterium dochodu ustalenie zasad odpłatności za pobyt w schroniskach osób dotkniętych bezdomnością, których dochód przekracza określone w u.p.s. kryterium dochodowe - bez znaczenia jest wielkość przekroczenia, prowadzi do naruszenia konstytucyjnej zasady równości wobec prawa oraz pozostaje w kolizji z zapisami u.p.s.

Wobec powyższego wydaje się konieczne doprecyzowanie w przepisach u.p.s. materii ustalania wysokości odpłatności za pobyt w schronisku dla osób bezdomnych, w sytuacji, gdy dochód osoby skierowanej do schroniska przekracza kryterium dochodowe. Postulat ten jest tym bardziej uzasadniony, że konsekwencją wadliwych zapisów uchwał rad gmin jest niweczenie skutków przyznanej pomocy wynikające ze zbyt dużego obciążenia finansowego osób najuboższych.

Rzecznik zwrócił się do Minister z prośbą o przedstawienie stanowiska odnośnie wskazywanych problemów oraz rozważenie podjęcia stosownych działań prawodawczych.

 

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w piśmie z 13 października 2020 r. zauważył, że z przepisów art. 97 ust. 1 i 5 ustawy o pomocy społecznej nie wynika dowolność w ustalaniu zasad odpłatności za pobyt w ośrodkach wsparcia dla osób bezdomnych. Opłatę za pobyt w schronisku ustala podmiot kierujący (wydający decyzję o skierowaniu do schroniska dla osób bezdomnych dla danej osoby) uwzględniając przyznany zakres usług. Natomiast rada gminy ustala zasady odpłatności, respektując przy tym postanowienia art. 97 ust. 1 zdanie drugie oraz ust. 2 ww. ustawy. Co istotne przepis art. 97 ust. 5 ustawy o pomocy społecznej ma charakter upoważnienia ogólnego do wydania aktu prawa miejscowego. Ustawodawca wskazuje na obowiązek dopełnienia wymogu szczegółowości, tj. zobowiązanie rady gminy lub rady powiatu wyłącznie do wskazania w podjętej uchwale szczegółowych zasad ponoszenia odpłatności za pobyt w ośrodkach wsparcia i mieszkaniach chronionych – okoliczności i przesłanek, które powinny być brane pod uwagę przy ustalaniu wysokości opłaty. Z kolei organ powinien działać ściśle w granicach tego upoważnienia i określić wyłącznie granice, w ramach których opłata powinna zostać ustalona przez uprawnione podmioty. Sekretarz Stanu podkreślił także, że na podstawie art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej w przypadkach szczególnie uzasadnionych możliwe jest odstąpienie od żądania zwrotu wydatków gminy na pobyt osoby skierowanej w schronisku.