Skarga nadzwyczajna od postanowienia Sądu Rejonowego w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku z dnia 2020-09-17.
Skarga nadzwyczajna od postanowienia Sądu Rejonowego w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku.
Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich zaskarżone orzeczenie Sądu Rejonowego zapadło na skutek rażącego naruszenia prawa - zarówno materialnego, jak i procesowego, o którym mowa w art. 89 § 1 pkt 2 ustawy o Sądzie Najwyższym (dalej jako: u.s.n).
Na skutek stwierdzonych uchybień w obrocie prawnym funkcjonuje obecnie wadliwe postanowienie spadkowe, pozostające w sprzeczności z rzeczywistym stanem prawnym. Taka sytuacja, w ocenie Rzecznika, świadczy o naruszeniu konstytucyjnych zasad i praw, tym samym wypełniając przesłankę wniesienia skargi nadzwyczajnej, określoną w art. 89 § 1 pkt 1 u.s.n. Przede wszystkim Rzecznik dostrzega naruszenie konstytucyjnej zasady zaufania do państwa i bezpieczeństwa prawnego, wywodzonych z art. 2 Konstytucji, który statuuje zasadę demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, na którą składa się szereg wartości. Jedną z nich jest zagwarantowanie zaufania uczestników obrotu do stanu prawnego, jaki wynika z prawomocnego rozstrzygnięcia sądu. Niemniej jednak, stan prawny stwierdzony prawomocnym orzeczeniem Sądu Rejonowego, pozostaje w sprzeczności z rzeczywistym stanem prawnym, jaki powstał na skutek śmieci D.K. Nie ulega wątpliwości, że postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku ma charakter deklaratoryjny, a więc nie kształtuje nowego, ale stwierdza istniejący stan prawny. Przepisy prawa cywilnego łączą nabycie spadku z chwilą otwarcia spadku (art. 925 k.c.), a otwarcie spadku następuje z chwilą śmierci spadkodawcy (art. 924 k.c.). A zatem nabycie praw i obowiązków wchodzących w skład spadku nie jest uzależnione ani od złożenia przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu spadku, ani też od uzyskania przez niego orzeczenia właściwego organu państwowego. Inaczej mówiąc: związanie przez ustawę nabycia spadku przez spadkodawcę ze zdarzeniem prawnym, jakim jest śmierć osoby fizycznej, oznacza, że z chwilą śmierci spadkodawcy, a więc z chwilą otwarcia spadku, spadkobierca wchodzi z mocy samego prawa w ogół praw i obowiązków należących do spadku.
Jednocześnie należy mieć na uwadze, że postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, stosownie do art. 1027 k.c., stanowi wyłączny dowód nabycia praw do spadku względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia (obok zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia). Spadkobierca nie może udowodnić swoich praw do spadku, w tym także wysokości przysługującego mu udziału spadkowego, za pomocą jakichkolwiek innych dowodów. Na gruncie niniejszej sprawy mamy do czynienia z sytuacją w której postanowienie spadkowe stwierdza nabycie praw i obowiązków wchodzących w skład spadku po D.K. w sposób odmienny, niż nastąpiło to z mocy samej ustawy z chwilą otwarcia spadku. A zatem pozostaje w sprzeczności z rzeczywistym stanem prawnym. W efekcie spadkobiercy D.K. znaleźli się w stanie niepewności prawnej co do wielkości przysługujących im praw spadkowych, a w konsekwencji - co do możliwości swobodnego dysponowania udziałami spadkowymi przyznanymi im w drodze zaskarżonego postanowienia: rozporządzenie nimi, ponad udział wynikający z norm prawa materialnego, może wiązać się z daleko idącymi konsekwencjami. Dlatego wyeliminowanie z obrotu wadliwego postanowienia spadkowego leży w interesie wszystkich spadkobierców.
Prawo powinno być stosowane w taki sposób, aby możliwa była przewidywalność działań organów państwa, a przez to też prognozowanie działań własnych zainteresowanego. Organy państwa, w tym również sądy, powinny działać w sposób budzący w jednostce poczucie stabilności oraz bezpieczeństwa prawnego. Jednocześnie zaskarżone postanowienie spadkowe godzi w konstytucyjne prawo dziedziczenia i prawo własności, podlegające szczególnej ochronie. Zgodnie z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia, a prawa te podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. Zgodnie zaś z art. 21 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia.
Instrumentem prawnym mającym na celu urzeczywistnienie prawa dziedziczenia jest instytucja stwierdzenia nabycia spadku. Stwierdzenie nabycia spadku następuje na wniosek zainteresowanych osób, po przeprowadzeniu postępowania sądowego. Co istotne, sąd spadku ma ustawowy obowiązek działania z urzędu (art. 670 i art. 677 § 1 k.p.c.). W związku z tym uczestnicy postępowania spadkowego mają prawo oczekiwać, że sąd zbada przedstawioną przez nich sprawę wszechstronnie oraz rzetelnie, a w efekcie stwierdzi nabycie spadku przez spadkobierców, choćby były nimi osoby inne niż te, które wskazali uczestnicy, w udziałach odpowiadających normom prawa materialnego, choćby we wniosku wskazano inne udziały.
Niemniej jednak, na gruncie niniejszej sprawy działania podjęte przez sąd spadku nie doprowadziły do urzeczywistnienia prawa dziedziczenia spadkobierców zmarłego D.K., w szczególności wdowy po zmarłym - K.K., która w wyniku zaskarżonego orzeczenia spadkowego została pozbawiona części ułamkowej spadku przynależnej jej z mocy ustawy.
W ocenie Rzecznika ochrona praw oraz wolności człowieka i obywatela określonych w Konstytucji w zaistniałej sytuacji wymaga sięgnięcia po najdalej idący nadzwyczajny środek zaskarżenia, jakim jest skarga nadzwyczajna. Na skutek oczywistych i rażących uchybień sądu spadku doszło do wydania wadliwego postanowienia, które pozostaje w ewidentnej sprzeczności z rzeczywistym stanem prawnym. Jego funkcjonowanie w obrocie prawnym godzi nie tylko w powagę wymiaru sprawiedliwości, ale również w konstytucyjne zasady zaufania do państwa i bezpieczeństwa prawnego oraz prawo dziedziczenia. A zatem wniesienie skargi nadzwyczajnej okazało się konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawa urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.
Sąd Najwyższy zmienił zaskarżone postanowienie, orzekając, że spadek po zmarłym nabyli na podstawie ustawy: jego żona w 1/2 części, dwie siostry i brat - po 2/16 części, bratanek i bratanica - po 1/16 części. Sąd Rejonowy, jak się zdaje, sugerując się wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku, dokonał omyłki, czym rażąco naruszył wskazane w przedmiotowej skardze przepisy prawa materialnego i procesowego. Rację ma bowiem Rzecznik Praw Obywatelskich, że stwierdzone uchybienia nie są wynikiem odmiennej wykładni prawa, czy też konsekwencją wyboru jednej z możliwych do przyjęcia interpretacji, ale opierają się na błędnym podciągnięciu konkretnego stanu faktycznego pod hipotezę normy prawnej, co doprowadziło do nieprawidłowego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy, w ten sposób, iż miało istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia. Ponadto, niewłaściwe zastosowanie wskazanych przepisów doprowadziło do powstania skutków niemożliwych do aprobaty w świetle wymagań praworządności, powodujących niemożność akceptacji zaskarżonego orzeczenia jako aktu wydanego przez organ praworządnego państwa. Również podniesiony w skardze nadzwyczajnej zarzut naruszenia art. 2, art. 21 ust. 1 i art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji jest zasadny. W wyniku błędnego zastosowania powyższych przepisów doszło bowiem do naruszenia zasady bezpieczeństwa prawnego, która jest bezpośrednio związana z zasadą zaufania obywatela do państwa i stanowi konieczny wymóg jej realizacji.