Wystąpienie do Komendanta Głównego Policji w sprawie gwarancji antytorturowych osób zatrzymanych przez funkcjonariuszy Policji z dnia 2020-10-02.
Wystąpienie do Komendanta Głównego Policji w sprawie gwarancji antytorturowych osób zatrzymanych przez funkcjonariuszy Policji.
Rzecznik Praw Obywatelskich sprawując mandat Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur (dalej jako: KMPT, Krajowy Mechanizm), na podstawie protokołu fakultatywnego do Konwencji ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (dalej jako: OPCAT), monitoruje policyjne miejsca zatrzymań w całym kraju, tj. Pomieszczenia dla osób zatrzymanych jednostek organizacyjnych Policji (dalej: PdOZ), Policyjne Izby Dziecka (dalej: PID) oraz Komisariaty Policji (dalej: komisariaty). Celem prowadzonego monitoringu jest nawiązanie dialogu z władzami miejsc detencji po to, by wzmocnić ochronę osób pozbawionych wolności przed ryzykiem tortur i złego traktowania. W policyjnych miejscach zatrzymań ujawniono szereg problemów, które stwarzają ryzyko złego traktowania osób pozbawionych wolności.
Rzecznik w pierwszej kolejności wyjaśnił, że istotnym aspektem dostrzeganym w trakcie prowadzonych wizytacji jest fakt, iż poprawność funkcjonowania danej jednostki i działań pełniących w niej służbę funkcjonariuszy, oceniane są przez jej Komendanta przede wszystkim w oparciu o treść przepisów krajowych. Tymczasem, perspektywa działania Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur ma zdecydowanie szerszy zasięg. Opiera się ona bowiem na wypracowanych w ciągu wielu lat i funkcjonujących w praktyce standardach międzynarodowych. Rolą Krajowego Mechanizmu jest ich sukcesywne wdrażanie na gruncie krajowym. Niestety, stałą praktyką w odpowiedziach na raporty powizytacyjne jest przywoływanie przepisów krajowych regulujących działania funkcjonariuszy, które niestety nie zawsze zapewniają należytą ochronę osób pozbawionych wolności przed torturami. Celem KMPT jest wyznaczanie, w oparciu wypracowane standardy międzynarodowe, pożądanych kierunków zmian nie tylko przepisów prawa, ale również praktyki stosowanej w konkretnych przypadkach.
Przechodząc do identyfikowanych przez KMPT obszarów istotnych z punktu widzenia ochrony osób zatrzymanych przed złym traktowaniem, Rzecznik podkreślił kluczowe znaczenie tzw. pięciu gwarancji antytorturowych, do których zaliczamy: dostęp każdej osoby zatrzymanej do prawnika od początku zatrzymania, prawo osoby zatrzymanej do powiadomienia osób trzecich o zatrzymaniu, dostęp do tłumacza, poddawanie wstępnemu badaniu lekarskiemu każdej osoby zatrzymanej oraz prawo zatrzymanego do informacji i korzystania z mechanizmu skargowego. Wskazane fundamentalne gwarancje odpowiednio stosowane, stanowią kompleksowe zabezpieczenie antytorturowe zarówno dla samej osoby pozbawionej wolności, jak i funkcjonariusza przed ewentualnymi fałszywymi oskarżeniami o stosowanie przemocy wobec zatrzymanego.
W celu poprawy ochrony osób zatrzymanych przed niewłaściwym traktowaniem, Rzecznik rekomenduje przede wszystkim umożliwienie osobom zatrzymanym samodzielnego poinformowania wybranej osoby o fakcie zatrzymania oraz miejscu pobytu (za każdym razem, gdy nastąpi zmiana miejsca pobytu). Powiadomienie przez funkcjonariusza powinno następować wyłącznie, gdy w konkretnym przypadku zachodzi realna, uzasadniona obawa zakłócenia właściwego toku postępowania. Funkcjonariusz powinien ponadto umożliwić osobie zatrzymanej skorzystanie z telefonu komórkowego w celu odszukania numeru telefonu osoby, którą chce powiadomić o fakcie zatrzymania oraz miejscu swojego pobytu. Adnotacja o skutecznym poinformowaniu wskazanej osoby powinna być dokonana w dokumentacji zatrzymanego a w przypadku poinformowania przez funkcjonariusza należy o jego dokonaniu zawiadomić osobę zatrzymaną co należy potwierdzić jego podpisem.
Rzecznik zaleca również dokonywanie odpowiedniego, skutecznego pouczenia każdej osoby zatrzymanej o przysługujących jej uprawnieniach, w tym: prawie żądania badania lekarskiego, powiadomienia osoby najbliższej, prawie do kontaktu z prawnikiem oraz możliwości i sposobie złożenia ewentualnej skargi na sposób przeprowadzenia czynności. Pouczenie obligatoryjnie musi być dokonywane przed pierwszym przesłuchaniem, w warunkach zapewniających pełne zapoznanie się zatrzymanego z treścią pouczenia oraz umożliwiających zadanie dodatkowych pytań. Każdy zatrzymany powinien być poinformowany o tym, że na komisariacie znajduje się lista adwokatów i radców prawnych z których zatrzymany samodzielnie może wybrać osobę, do której zwróci się z prośbą o pomoc.
Ponadto, zdaniem Rzecznika, zasadne jest stworzenie jednolitego wzoru informacji zawierającej dane teleadresowe wszelkich punktów rozpatrujących skargi, w tym instytucji ochrony praw człowieka oraz odpowiednich komórek działających w strukturach Policji, zarówno na szczeblu centralnym jak i wojewódzkim, udostępnianie osobom zatrzymanym aktualnych list adwokatów i radców prawnych, a w przypadku zatrzymania cudzoziemca nieposługującego się biegle językiem polskim, obligatoryjne zapewnienie obecności tłumacza. Obecność tłumacza podczas wszelkich czynności powinna być potwierdzona jego podpisem oraz pieczątką w odpowiednim protokole.
Celowym wydaje się też Wyodrębnienie w miejscach zatrzymań niemonitorowanego pomieszczenia, w którym będzie możliwe przeprowadzanie spotkania osoby zatrzymanej z prawnikiem poza zasięgiem wzroku i słuchu osób trzecich. Należy systematyczne wyposażać jednostki w sprzęt umożliwiający rejestrację przesłuchań w formie audiowizualnej, szkolić funkcjonariuszy w zakresie korzystania z takiego sprzętu oraz wykorzystywać sprzęt rejestrujący znajdujący się już na wyposażeniu części jednostek.
W opinii RPO pomocne byłoby wprowadzenie rejestru osób wchodzących i wychodzących z terenu jednostki uwzględniającego datę i godzinę wejścia oraz wyjścia, wskazanie funkcjonariusza, pod którego nadzorem znajduje się dana osoba oraz przyczyny stawienia się w jednostce. Konieczne jest też zaprzestanie praktyki rutynowego przeprowadzania kontroli osobistej wobec wszystkich osób zatrzymanych. Kontrola osobista powinna być stosowana jedynie w wyjątkowym, uzasadnionym specyfiką sytuacji przypadku i po dokonaniu indywidualnej oceny ryzyka, w pozostałych zaś przypadkach powinno się poprzestać na sprawdzeniu prewencyjnym.
Niezbędne jest również wprowadzenie jednolitej praktyki poddawania badaniom lekarskim wszystkich osób zatrzymanych (w tym również po użyciu tasera, niezależnie od skutków jego użycia) oraz przyjęcie zasady przeprowadzania badania lekarskiego poza zasięgiem wzroku i słuchu funkcjonariusza, chyba że decyzję o koniecznej obecności policjanta w trakcie badania podejmie lekarz wykonujący to badanie.
Rzecznik rekomenduje polecenie funkcjonariuszom stosowania kajdanek tylko wtedy, gdy wyraźnie uzasadnia to ocena ryzyka w indywidualnym przypadku oraz rozważenie zmiany treści Zarządzenia nr 130 Komendanta Głównego Policji z dnia 7 sierpnia 2012 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań w pomieszczeniu dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzeźwienia w taki sposób, aby zagwarantować w tych jednostkach obecność więcej niż jednego funkcjonariusza.
Rzecznik zaleca wreszcie przeprowadzenie weryfikacji niedoborów kadrowych we wszystkich jednostkach organizacyjnych Policji z uwzględnieniem zwiększającej się liczebności mieszkańców gmin skupionych wokół dużych aglomeracji miejskich oraz wprowadzenie dla funkcjonariuszy cyklicznych szkoleń z zakresu metod zarządzania stresem, przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu oraz przeciwdziałania alkoholizmowi oraz w zakresie standardów ochrony osób zatrzymanych przed niewłaściwym traktowaniem, przedstawionych w niniejszym piśmie.
Rzecznik zwrócił się do Komendanta z prośbą o odniesienie się do opisanych problemów zwiększających ryzyko wystąpienia złego traktowania i tortur osób zatrzymanych znajdujących się w policyjnych miejscach zatrzymań.