Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie zgromadzeń spontanicznych.

Rzecznik Praw Obywatelskich podjął z urzędu interwencję w sprawie działań podejmowanych przez Policję wobec uczestników zgromadzenia spontanicznego w nocy 22-23 października 2020 r., będącego reakcją społeczną na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 października br. dotyczący stwierdzenia niezgodności z Konstytucją niektórych przepisów o dopuszczalności aborcji (sygn. akt K 1/20).

Zaniepokojenie Rzecznika wzbudziły w szczególności wątpliwości dotyczące proporcjonalności użycia przez Policję środków przymusu bezpośredniego, w tym gazu łzawiącego, wobec demonstrantów oraz znaczna liczba osób, które zostały zatrzymane. Wskazane zdarzenia obrazują, jak kluczowa dla społeczeństwa i debaty publicznej, a tym samym dla demokracji, jest możliwość organizacji zgromadzeń spontanicznych. Sytuację tę należy zatem rozważyć w świetle zasadności ograniczeń wprowadzonych w związku z pandemią koronawirusa.

Rzecznik przypomniał, że z art. 57 Konstytucji wynika, że każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolności może określać ustawa. Dopuszczalne warunki ograniczenia wolności zgromadzeń wynikają z ogólnej klauzuli zawartej w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Ograniczenie może zostać więc ustanowione tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy jest konieczne w demokratycznym państwie m. in. dla ochrony zdrowia. Ograniczenie to nie może jednak naruszać istoty wolności.

Bezwzględny zakaz organizowania zgromadzeń spontanicznych określonych w art. 3 ust. 2 Prawa o zgromadzeniach został wprowadzony rozporządzeniami, a nie ustawą, chociaż art. 31 ust. 3 Konstytucji wymaga ograniczenia konstytucyjnej wolności "tylko w ustawie". Nie powinno też ulegać wątpliwości, że wprowadzenie zakazu organizowania zgromadzeń spontanicznych nastąpiło z naruszeniem zasady proporcjonalności. Z art. 31 ust. 3 Konstytucji wynika bowiem, że ograniczenia w korzystaniu z konstytucyjnych wolności mogą być ustanawiane tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie.

W opinii Rzecznika spontaniczność pewnych zgromadzeń jest gwarantem skutecznej krytyki, protestu, czy aktywnego zwrócenia uwagi opinii publicznej na dany problem. Możliwość przeprowadzenia spontanicznego zgromadzenia publicznego stwarza dodatkowy mechanizm skutecznej kontroli społecznej, jest ważnym elementem demokracji bezpośredniej.

Następnie Rzecznik przypomniał rekomendacje wypracowane przez urząd RPO w drodze wieloletniej analizy ochrony wolności zgromadzeń w Polsce. Podkreślił m.in., że z ochrony konstytucyjnej i międzynarodowej korzystają jedynie pokojowe manifestacje. Dlatego też uczestnicy wszystkich manifestacji powinni zachowywać się w sposób szanujący prawa i wolności innych osób, porządek publiczny, unikać mowy nienawiści oraz ograniczać zachowania i gesty, które mogą prowokować przemoc. Jednocześnie niedopuszczalne są takie działania władz publicznych, które utrudniają przeprowadzenie zgromadzenia poprzez podjęcie decyzji mającej na celu zakazanie odbycia zgromadzenia na innej podstawie niż Prawo o zgromadzeniach. Również funkcjonariusze Policji i innych służb nie powinni podejmować czynności (legitymować, stosować sankcji, wszczynać postępowań), które utrudniają bądź wręcz uniemożliwiają pokojowym manifestantom/kontrmanifestantom korzystanie z wolności zgromadzeń publicznych. Co istotne, także zastosowane przez Policję wobec uczestników zgromadzeń publicznych środki przymusu bezpośredniego powinny być proporcjonalne i adekwatne.

Rzecznik wskazał ponadto, że jest oczywistym, iż ze względu na trwającą pandemię oraz konieczność troski o zdrowie współobywateli należy stosować niezbędne wytyczne sanitarne, w tym korzystać z maseczek oraz zachować rekomendowane odległości między uczestnikami. Sytuacja zgromadzenia spontanicznego nie wyłącza konieczności stosowania tych zasad.

Mając powyższe na względzie, Rzecznik zwrócił się do Ministra prośbą o uwzględnienie w działalności służb opisanych standardów.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Zastępca Komendanta Głównego Policji w piśmie z 10 września 2021 r. ponownie podkreślił, że podejmując określone działania m.in. na podstawie art. 54 k.w., funkcjonariusz Policji dokonuje indywidualnej oceny sytuacji w aspekcie ewentualnych naruszeń obowiązujących aktualnie przepisów. Ocena ta, której konsekwencją może być m.in. nałożenie mandatu karnego, będzie podlegać ewentualnej kontroli na etapie postępowania sądowego w aspekcie materialno-prawnym i proceduralnym. Rozstrzygnięcia sądów w sprawach indywidualnych nie stanowią prawa powszechnie obowiązującego, natomiast organ administracyjny związany jest oceną prawną wyrażoną w wyroku zapadłym w konkretnej sprawie. Zastępca KGP nie zgodził się również ze stwierdzeniem o masowym legitymowaniu, dokonywaniu zatrzymań czy też nakładaniu mandatów karnych. Działania funkcjonariuszy Policji były adekwatne do obowiązującej sytuacji epidemicznej w kraju oraz przeprowadzane były zawsze w odniesieniu do konkretnej, zindywidualizowanej sytuacji faktycznej.