Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Prokuratora Krajowego w sprawie wypowiedzi zapowiadającej karanie organizatorów zgromadzeń spontanicznych wywołanych wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego.

W dniu 29 października pojawiły się niepokojące doniesienia prasowe dotyczące pism skierowanych przez Prokuratora Krajowego do prokuratur w całej Polsce, odnośnie do protestów, będących reakcją społeczną na rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 października 2020 r. dotyczące stwierdzenia niezgodności z Konstytucją niektórych przepisów o dopuszczalności aborcji (sygn. akt K 1/20). We wskazanych pismach znalazło się rzekomo stwierdzenie, iż: "Każde zachowanie osoby organizującej nielegalną demonstrację albo podżegające lub nawołującej do udziału w niej winno być przede wszystkim oceniane w kontekście wyczerpywania znamion czynu zabronionego z art. 165 par. 1 pkt 1 kk w zakresie sprowadzenia niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia osób poprzez spowodowanie zagrożenia epidemiologicznego". Ww. przepis stanowi zaś, że kto sprowadza niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia wielu osób albo dla mienia w wielkich rozmiarach powodując zagrożenie epidemiologiczne lub szerzenie się choroby zakaźnej albo zarazy zwierzęcej lub roślinnej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Podstawowe wątpliwości Rzecznika Praw Obywatelskich budzi to, czy możliwe jest wypełnienie znamion czynu zabronionego określonego w z art. 165 § 1 pkt 1 k.k. poprzez realizację konstytucyjnej wolności, która - jak wielokrotnie Rzecznik zwracał uwagę - nie została skutecznie ograniczona w obecnym stanie prawnym.

RPO, w związku z ostatnimi protestami, zwracał już uwagę, że zgodnie z art. 57 Konstytucji każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolności może określać wyłącznie ustawa. Dopuszczalne warunki ograniczenia wolności zgromadzeń publicznych wynikają z ogólnej klauzuli zawartej w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Ograniczenie może zostać więc ustanowione tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy jest konieczne w demokratycznym państwie m.in. dla ochrony zdrowia. Ograniczenie to nie może jednak naruszać istoty wolności. Z punktu widzenia zakazów zgromadzeń publicznych wprowadzanych kolejnymi rozporządzeniami istotne jest także to, że w stanie klęski żywiołowej wolność zgromadzeń publicznych również podlega ograniczeniom na warunkach określonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Jedynie w stanie wojennym i wyjątkowym wolność zgromadzeń publicznych może podlegać dalej idącym ograniczeniom określonym w ustawie, włącznie z naruszeniem istoty tej konstytucyjnej wolności.

Rzecznik wskazał, że niedopuszczalne jest nadanie regulacji ustawowej dotyczącej przekazania do rozporządzenia materii wolności zgromadzeń charakteru blankietowego i odesłanie w całości tej materii do uregulowania w rozporządzeniu, a taki właśnie charakter ma art. 46 ust. 4 pkt 4 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.

Nie powinno też ulegać wątpliwości, że wprowadzenie zakazu organizowania zgromadzeń spontanicznych nastąpiło z naruszeniem zasady proporcjonalności. Z art. 31 ust. 3 Konstytucji wynika, że ograniczenia w korzystaniu z konstytucyjnych wolności mogą być ustanawiane tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie. Przesłanka konieczności ograniczenia jest zaś merytorycznie tożsama z zasadą proporcjonalności.

W ocenie Rzecznika wszystko to prowadzi do wniosku, że władza publiczna nie może zakładać, że organizowanie lub udział w zgromadzeniach spontanicznych będzie wypełniać znamiona czynu zabronionego z art. 165 par. 1 pkt 1 kk. Wiążą się one bowiem z realizacją konstytucyjnie zagwarantowanych wolności i jako takie nie różnią się od udziału w lekcjach prowadzonych w szkołach czy uczestnictwa sprawowaniu kultu religijnego. Nie można z tych powodów przyjąć, by obywatelki i obywatele, korzystający ze swoich wolności i praw zagwarantowanych w Konstytucji, podlegali w tym kontekście odpowiedzialności karnej.

Mając na względzie powyższe, Rzecznik przedstawił Prokuratorowi powyższe uwagi. Jednocześnie zwrócił się z prośbą o informację, czy podlegli Prokuratorowi Krajowemu prokuratorzy podjęli działania mające na celu doprowadzenie przepisów dotyczących zgromadzeń publicznych do stanu zgodnego z Konstytucją.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Prokurator Krajowy w piśmie z 12 stycznia 2021 r. wskazał, że wydanie podległym prokuratorom polecenia, o którym mowa w wystąpieniu Rzecznika było wyrazem skorzystania z uprawnień przyznanych Prokuratorowi Krajowemu na mocy art. 13 § 1 ustawy - Prawo o prokuraturze. Zgodnie z powyższym uregulowaniem prokurator przełożony może wydawać zarządzenia, wytyczne i polecenia w każdej sprawie, o ile uzna to za konieczne z uwagi na zapewnienie sprawności prowadzonych postępowań oraz jednolitości rozstrzygnięć procesowych. Treść tych aktów nie podlega kontroli innych organów, a jej granice wyznaczają jedynie przepisy powszechnie obowiązującego prawa. W kontekście tego ostatniego należy stwierdzić, że obowiązujący system prawny oparty jest na zasadzie domniemania konstytucyjności, która oznacza, że ewentualne naruszające Konstytucję akty normatywne obowiązują do czasu stwierdzenia ich niezgodności z normami konstytucyjnymi przez właściwy organ w przewidzianej przez prawo procedurze. Trybunał Konstytucyjny konsekwentnie w swoim orzecznictwie podkreśla, że przewidziana w ustawie zasadniczej możliwość bezpośredniego jej stosowania nie daje możliwości badania zgodności z Konstytucją obowiązujących przepisów przez sądy i inne organy stosujące prawo.