Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie środków zabezpieczających orzekanych po raz pierwszy na etapie postępowania wykonawczego z dnia 2020-10-29.
Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie środków zabezpieczających orzekanych po raz pierwszy na etapie postępowania wykonawczego.
W sferze zainteresowania Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje problematyka dotycząca potrzeby rozbudowy i usprawnienia systemu środków zabezpieczających. W niniejszym piśmie Rzecznik przedstawił najważniejsze postulaty i rekomendacje, które składają się na obszerną reformę systemu stosowania środków zabezpieczających w Polsce.
W pierwszej kolejności Rzecznik wskazał, iż w odniesieniu do zawieszenia postępowania wykonawczego na podstawie art. 15 § 2 k.k.w. w przypadku wykonywania wobec skazanego innych konsekwencji skazania niż kara pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, de lege ferenda wniosek o zastosowanie przepisów ustawy o ochronie zdrowia psychicznego (dalej jako: u.o.z.p.) powinien móc złożyć kurator sądowy. Gdy sąd penitencjarny dojdzie do przekonania, że brak jest podstaw do przyjęcia, że stan zdrowia skazanego ulegnie w przyszłości poprawie w takim stopniu, że możliwe i celowe stanie się wykonanie wobec niego kary pozbawienia wolności, postępowanie karne w fazie wykonawczej winno ulec zawieszeniu na podstawie art. 15 § 2 k.k.w. i de lege ferenda winny znaleźć zastosowanie przepisy u.o.z.p.
Ponadto, zdaniem Rzecznika, Kodeks karny wykonawczy wymaga rozbudowania przesłanek odpowiednio obligatoryjnego odroczenia kary z art. 150 § 1 k.k.w. i obligatoryjnej przerwy w karze z art. 153 § 1 k.k.w. Sąd, de lege ferenda, odraczając wykonanie kary pozbawienia wolności na podstawie art. 150 § 1 k.k.w. albo udzielając przerwy w karze pozbawienia wolności na podstawie art. 153 § 1 k.k.w., gdy dotychczasowe zachowanie skazanego wskazuje, że na skutek zaburzeń psychicznych, w tym choroby psychicznej, zagraża on bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, winien mieć możliwość orzeczenia wobec skazanego środka zabezpieczającego w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym z art. 93a § 1 pkt 4 k.k.
Z uwagi na to, że środek zabezpieczający z art. 93a § 1 pkt 4 k.k. zostałby w takiej sytuacji zastosowany przy niespełnieniu przesłanek z art. 93g § 2 i 3 k.k., w celu wzmocnienia gwarancji dla skazanego należy przyjąć, że może on być wykonywany maksymalnie w okresie odpowiadającym długości okresu pozostającej do wykonania kary pozbawienia wolności. W przypadku kary dożywotniego pozbawienia wolności okresu wykonywania środka zabezpieczającego z art. 93a § 1 pkt 4 k.k. sąd nie powinien określać z góry.
Sześć miesięcy przed końcem okresu kary pozbawienia wolności, a więc przed końcem wykonywania środka zabezpieczającego z art. 93a § 1 pkt 4 k.k. kierownik zakładu psychiatrycznego, w którym środek ten jest wykonywany, powinien mieć obowiązek złożenia wniosku o zastosowanie art. 23 u.o.z.p. Powinien mieć także obowiązek powiadomienia sędziego penitencjarnego albo o braku podstaw do złożenia wniosku albo o złożonym wniosku.
Rzecznik wskazał też, że z chwilą zakończenia okresu odpowiadającego długości orzeczonej wobec skazanego kary, gdy postępy w terapii i leczeniu skazanego uzasadniać będą zastosowanie art. 23 u.o.z.p., dochodzić powinno do zakończenia fazy wykonawczej postępowania karnego i ewentualnego umieszczenia skazanego w szpitalu psychiatrycznym zgodnie z przepisami u.o.z.p. Nabywać będzie on wówczas prawa pacjenta i jego status prawny będzie równy statusowi innych osób przyjętych do szpitala psychiatrycznego na podstawie przepisów u.o.z.p. W przypadku odwołania odroczenia kary pozbawienia wolności z art. 150 § 1 k.k.w. albo przerwy w karze pozbawienia wolności z art. 153 § 1 k.k.w. orzeczonych z jednoczesnym zastosowaniem środka zabezpieczającego z art. 93a § 1 pkt 4 k.k., de lege ferenda sąd powinien mieć obowiązek zaliczenia skazanemu okresu detencji w zakładzie psychiatrycznym na poczet kary pozbawienia wolności.
W ocenie Rzecznika należy wprowadzić zmiany w art. 164-167a k.k.w., tak aby możliwe było skorzystanie przez skazanego z pomocy postpenitencjarnej w sytuacji, gdy będzie on zwalniany z pobytu w szpitalu psychiatrycznym. Także Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 września 2017 r. w sprawie Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej - Funduszu Sprawiedliwości wymagałoby nowelizacji, gdyż nie przewiduje wsparcia dla osób opuszczających zakłady psychiatryczne. De lege ferenda winno ono znaleźć również zastosowanie w przypadku orzeczenia przez sąd proponowanej wyżej instytucji warunkowego zwolnienia z pobytu w zakładzie psychiatrycznym.
W celu zapewnienia gwarancji wynikających z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka niezbędne jest, aby na postanowienie sądu o obligatoryjnym odroczeniu kary pozbawienia wolności z art. 150 § 1 k.k.w. albo obligatoryjnej przerwie w karze pozbawienia wolności z art. 153 § 1 k.k.w. i jednoczesnym orzeczeniem środka zabezpieczającego z art. 93a § 1 pkt 4 k.k. na okres odpowiadający długości wymierzonej skazanemu kary pozbawienia wolności przysługiwało zażalenie.
Nadto Rzecznik zwrócił uwagę, że o przesłankach zastosowania środka zabezpieczającego sąd powinien decydować na podstawie opinii dwóch biegłych psychiatrów i psychologa oraz - w sprawach osób z zaburzeniami preferencji seksualnych - dodatkowo również lekarza seksuologa lub psychologa seksuologa, a także w sprawach osób uzależnionych, gdy okaże się to niezbędne, również biegłego w przedmiocie uzależnienia. Wykonanie środka zabezpieczającego z art. 93a § 1 pkt 4 k.k. orzeczonego, przy niespełnieniu przesłanek z art. 93g § 2 i 3 k.k., na okres odpowiadający długości wymierzonej skazanemu kary pozbawienia wolności, w związku z zastosowaniem odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności z art. 150 § 1 k.k.w. albo w ramach przerwy w karze pozbawienia wolności z art. 153 § 1 k.k.w. podlegać powinno przepisom rozdz. XIII k.k.w. Skazanemu winny wówczas przysługiwać takie same gwarancje procesowe, które przysługują skazanemu, wobec którego orzeczono środek zabezpieczający z art. 93a § 1 pkt 4 k.k. w orzeczeniu kończącym postępowanie rozpoznawcze wydanym z zastosowaniem przesłanek z art. 93g § 1-3 k.k. Wniosek o uchylenie środka zabezpieczającego z art. 93a § 1 pkt 4 k.k. nie musiałby oznaczać obligatoryjnie wniosku o uchylenie odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności z art. 150 § 1 k.k.w. albo przerwy w karze pozbawienia wolności z art. 153 § 1 k.k.w.
Konieczne, zdaniem Rzecznika, jest rozbudowanie art. 201 § 5 k.k.w. o delegację ustawową dla ministra właściwego ds. zdrowia i Ministra Sprawiedliwości działających w porozumieniu, aby byli oni zobowiązani do wydania w formie rozporządzenia regulaminu organizacyjno-porządkowego do wykonywania środków zabezpieczających, przy czym ograniczenia praw i wolności określonych w Konstytucji powinny być regulowane ustawowo na wzór Rozdziału X k.k.w. "Kara pozbawienia wolności". Ewentualne bardziej szczegółowe regulaminy wydawane przez dyrektorów, a dostosowane do konkretnego zakładu psychiatrycznego, nie powinny zawierać unormowań mniej korzystnych dla osób detencjonowanych niż k.k.w. oraz rzeczone rozporządzenie zawierające regulamin organizacyjno-porządkowy do wykonywania środków zabezpieczających.
Art. 201 § 5 k.k.w. powinien zostać rozbudowany o delegację ustawową dla ministra właściwego ds. zdrowia i Ministra Sprawiedliwości działających w porozumieniu, aby byli oni zobowiązani do wydania w formie rozporządzenia wykazu podmiotów leczniczych przeznaczonych do wykonywania terapii wobec sprawców określonych w art. 93c k.k. w zakresie działalności stacjonarnej, a także wykazu podmiotów leczniczych wykonujących terapię w warunkach ambulatoryjnych z uwzględnieniem terapii specjalistycznych.
Rzecznik podkreślił, że obecnie zachodzi również potrzeba stworzenia przez ministra właściwego ds. zdrowia wykazu podmiotów, w których możliwe jest wykonywanie ambulatoryjnych środków zabezpieczających w postaci terapii określonej w art. 93 § 1 pkt 2 k.k. oraz terapii uzależnień określonej w art. 93 § 1 pkt 3 k.k.
Jako zasadna, w opinii Rzecznika, jawi się też nowelizacja art. 199a § 2 k.k.w., która umożliwi odbywanie posiedzeń sądu w zakładach psychiatrycznych.