Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Edukacji i Nauki w sprawie krytycznej oceny Najwyższej Izby Kontroli sytuacji dzieci cudzoziemców w polskich szkołach.

We wrześniu 2020 r. Rzecznik Praw Obywatelskich otrzymał informację Najwyższej Izby Kontroli o kształceniu dzieci cudzoziemców i obywateli polskich powracających do kraju. Dokument ten zawiera szereg stwierdzeń, dotyczących m.in. działań Ministra Edukacji Narodowej w zakresie kształtowania polityki oświatowej, które mogą budzić niepokój w odniesieniu do realizacji prawa do nauki osób przybywających z zagranicy.

Jak informuje Najwyższa Izba Kontroli, dzieci cudzoziemców oraz obywateli polskich powracających z zagranicy, których liczba wzrasta w ostatnich latach, mają zapewnione możliwości kształcenia w Polsce. Ich rodzice w większości pozytywnie oceniają proces przystosowania i włączenia dziecka do środowiska szkolnego. Jednakże kontrola NIK, dotycząca lat szkolnych 2017/18 do 2019/20, wykazała brak zainteresowania tą kwestią Ministra Edukacji Narodowej, odpowiadającego za koordynację i realizację polityki oświatowej.

Nauczyciele spotykają się w pracy z uczniami przybywającymi z zagranicy z szeregiem wyzwań, odczuwając jednocześnie brak systemowego wsparcia. Podstawowe utrudnienia to: zróżnicowany poziom znajomości języka polskiego wśród uczniów, brak podręczników do nauki języka polskiego jako języka obcego oraz odpowiednich materiałów dydaktycznych, nikłe wsparcie pracy nauczycieli przez szkołę, różnice programowe wynikające z nauki w innych systemach edukacyjnych, problemy adaptacyjne i integracyjne, utrudniony kontakt z rodzicami uczniów lub jego brak, oraz niska motywacja uczniów do uczenia się.

Powszechnym zjawiskiem w kontrolowanych szkołach było nieudzielanie uczniom przybywającym z zagranicy odpowiedniego do ich potrzeb wsparcia psychologiczno-pedagogicznego w postaci zajęć edukacyjnych i specjalistycznych. Organ kontroli wskazał również na nieprawidłowości dotyczące organizacji oddziałów przygotowawczych w szkołach. W niektórych szkołach nie podejmowano prób wzmocnienia integracji uczniów cudzoziemców, uwzględniających ich specyficzne potrzeby kulturowe. Natychmiastowej reakcji i podjęcia działań wymagają również udokumentowane przypadki dyskryminacji dzieci ze względu na ich pochodzenie narodowe i etniczne.

Ze skarg, które wpływają do Biura RPO wynika, że problemy wskazanych grup uczniów pogłębiły się z powodu ograniczenia funkcjonowania szkół i innych placówek oświatowych podczas pandemii koronawirusa. W ocenie NIK, mimo rosnącej skali zjawiska, Minister Edukacji Narodowej w zasadzie nie planował i nie organizował działań związanych z kształceniem dzieci przybywających z zagranicy. Nie dysponował żadnymi danymi dotyczącymi takich uczniów, nie monitorował i nie analizował tych kwestii, chociaż miał do dyspozycji dane zawarte w bazie Systemu Informacji Oświatowej. Nie jest znana liczba uczniów - obywateli polskich powracających do kraju, ponieważ Minister nie gromadził odpowiednich danych. Minister nie miał wiedzy na temat efektywności kształcenia tych uczniów, ponieważ nie podejmował czynności nadzoru nad organizacją i warunkami ich kształcenia. Po zakończeniu czynności kontrolnych Najwyższa Izba Kontroli przedstawiła Ministrowi Edukacji Narodowej, kuratorom oświaty, organom prowadzącym szkoły i dyrektorom szkół istotne wnioski.

Z uwagi na powyższe, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o udzielenie informacji na temat działań podjętych w celu wdrożenia rekomendacji NIK. Ponadto, zaapelował o podjęcie współpracy z Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Ministrem Spraw Zagranicznych na rzecz zapewnienia warunków do lepszej realizacji zadań związanych z kształceniem osób przybywających z zagranicy.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki w piśmie z 4 stycznia 2021 r. wyjaśnił, że osoby niebędące obywatelami polskimi, a podlegające obowiązkowi szkolnemu albo obowiązkowi nauki, korzystają z nauki i opieki w publicznych szkołach w Polsce na warunkach obywateli polskich. Dla osób przybywających z zagranicy, podlegających obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, które nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki, organ prowadzący szkołę organizuje dodatkową, nieodpłatną naukę języka polskiego oraz, przez okres nie dłuższy niż 12 miesięcy, zajęcia wyrównawcze w zakresie przedmiotów nauczania. Nadzór nad realizacją dodatkowych zajęć z języka polskiego oraz zajęć wyrównawczych wchodzi w zakres nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez kuratorów oświaty. Resort edukacji pozostaje w stałym kontakcie z kuratorami oświaty w sprawie realizacji przez szkoły ww. dodatkowych zajęć, w tym w formie zdalnej, w związku z sytuacją epidemiczną oraz zmianami w funkcjonowaniu szkół. Natomiast za koordynację udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla ucznia odpowiada wychowawca klasy lub inna osoba wyznaczona przez dyrektora szkoły. Dyrektor szkoły organizuje zaś tę pomoc w formach odpowiednich do potrzeb uczniów, współpracując z publicznymi poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym publicznymi poradniami specjalistycznymi, rodzicami ucznia, placówkami doskonalenia nauczycieli, innymi szkołami, a także organizacjami pozarządowymi. Sekretarz Stanu poinformował także, że jeżeli zaistnieje sytuacja niestosownego zachowania, przemocy, agresji, dyskryminacji, bez względu na przyczynę, obowiązkiem poszczególnych osób odpowiedzialnych za edukację i wychowanie (nauczyciel, dyrektor, kurator oświaty) jest właściwa reakcja w danej chwili oraz zaprogramowanie procesu naprawczego. Należy także mieć na uwadze, że jednym z obowiązków nauczyciela jest dbałość o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów. Ww. obowiązki gwarantują indywidualne i podmiotowe traktowanie każdego ucznia w szkole, a w przypadku niewłaściwych zachowań uczniów szkoła powinna szybko podjąć działania profilaktyczne stosowne do sytuacji i potrzeb.