Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczącej zgodności z Konstytucją przepisów Ordynacji podatkowej z dnia 2020-12-22.
Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczącej zgodności z Konstytucją przepisów Ordynacji podatkowej.
Rzecznik Praw Obywatelskich zauważył, że nadpłata w prawie podatkowym pełni funkcję odszkodowawczą, która spełnia jednocześnie funkcję restytucyjną i kompensacyjną. Szczególne znaczenie, na tle rozpatrywanej sprawy pełni funkcja kompensacyjna, która może być realizowana dzięki oprocentowaniu nadpłaty. Podatnik, który dokonał zapłaty nienależnego podatku, nie mógł korzystać w określonym przedziale czasowym ze środków pieniężnych, które powinny znajdować się w jego posiadaniu, utracił więc spodziewane korzyści z tego tytułu. Gdyby nie obowiązek zapłaty podatku, który ostatecznie okazał się nieistniejący, podatnik mógłby dowolnie dysponować tą kwotą i otrzymywać z tego tytułu przychód. Nie powinno mieć przy tym znaczenia, czy nienależne zobowiązanie podatkowe zostało określone w drodze „samowymiaru”, czy też na mocy decyzji organu podatkowego w związku nieuregulowaniem zobowiązania przez podatnika. Uzależnienie przyznania podatnikowi oprocentowania od sposobu określenia wysokości podatku i pozbawienie go oprocentowania nadpłaty z uwagi na wydanie decyzji wymiarowej, jest z pozbawieniem podatnika prawa do części odszkodowania za szkodę powstałą wskutek zapłaty podatku na mocy niekonstytucyjnego przepisu. Ustawodawca pozwalając zatem na dochodzenie przez podatnika pełnego odszkodowania tylko w sytuacji, gdy podatek został określony w drodze „samowymiaru” nie miał ku temu wystarczającej podstawy konstytucyjnej.
Zdaniem Rzecznika ustawodawca winien tak ukształtować instytucję zwrotu nadpłaty, by oprocentowanie przysługiwało również wówczas gdy nadpłata powstała poprzez wydanie decyzji wymiarowej. W przypadku decyzji podatkowych konieczne jest jednak ich wzruszenie w trybie wznowienia postępowania oraz wykazanie faktu przyczynienia się organu do powstania nadpłaty. W tym wypadku zatem sama obiektywna niezgodność z Konstytucją nie wystarcza, mimo że źródłem uszczerbku w majątku podatnika był niekonstytucyjny przepis prawa, podobnie jak w sytuacji złożenia deklaracji podatkowej, gdy oprocentowanie nadpłaty przysługuje za cały okres istnienia nadpłaty. Przez obecnie istniejącą konstrukcję nadpłaty, ograniczającą możliwość uzyskania oprocentowania w omawianej wyżej sytuacji ustawodawca uniemożliwił podatnikowi realizację wierzytelności o zapłatę oprocentowania, co pozbawiło go gwarantowanej konstytucyjnie ochrony prawnej. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest ponadto poddanie dwóm reżimom prawnym jednolitej sytuacji. Podatnik w zakresie należności wpłaconej na podstawie deklaracji byłby uprawniony do otrzymania oprocentowania z tytułu nienależnie pobranego podatku w wysokości odsetek pobieranych od zaległości podatkowych w ramach procedury podatkowej. W odniesieniu do kwoty pobranej na podstawie decyzji wymiarowej podatnik byłby natomiast zobligowany do uruchomienia drogi postępowania sądowego w ramach procesu cywilnego i dochodzenia na tej podstawie wyrównania szkody, co rodzi jednak daleko idące trudności dowodowe i procesowe.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że skarżąca nie przeprowadziła przekonującej analizy w kierunku wykazania, że wskazywana przez nią luka prawna jest pominięciem, a nie zaniechaniem prawodawczym. Tymczasem rozstrzygnięcie kwestii, czy w danej sprawie doszło do pominięcia albo zaniechania prawodawczego, stanowi jeden z kluczowych elementów analizy formalnej. Pominięcie prawodawcze może podlegać 14 merytorycznej ocenie Trybunału i skutkować uznaniem niekonstytucyjności normy prawnej, z kolei stwierdzenie, że w danej sytuacji mamy do czynienia z zaniechaniem prawodawczym, stanowi przeszkodę formalną do merytorycznego zbadania sprawy. Trybunał przypomniał, że skuteczne zakwestionowanie pominięcia prawodawczego wymaga od podmiotu inicjującego postępowanie przed Trybunałem wyjątkowej staranności i zaangażowania. Jednocześnie „postawione zarzuty muszą być precyzyjne i nie mogą polegać na wskazaniu, że przepis nie zawiera konkretnej regulacji, której istnienie zadowalałoby wnioskodawcę (...)”. Zarzut braku takiej regulacji może być rozpatrywany wyłącznie w kategoriach zaniechania prawodawczego, którego badanie pozostaje poza zakresem kognicji Trybunału. Wszelkie niedające się rozstrzygnąć wątpliwości w zakresie rozróżnienia pominięcia prawodawczego od zaniechania prawodawczego muszą być rozstrzygane na korzyść tego ostatniego. Wobec powyższego, Trybunał uznał, że należy umorzyć postępowanie na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p.TK, z uwagi na niedopuszczalność wydania wyroku.