Skarga nadzwyczajna od postanowienia Sądu Rejonowego oddalającego wniosek o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem z dnia 2018-11-19.
Skarga nadzwyczajna od postanowienia Sądu Rejonowego oddalającego wniosek o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem.
Rzecznik Praw Obywatelskich zaskarżonemu postanowieniu zarzuca rażące naruszenie prawa poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 936 § 2 Kodeksu cywilnego i przyjęcie, że małoletnia przysposobiona już po śmierci rodzica naturalnego nie jest jego spadkobierczynią, co skutkowało oddaleniem jako bezprzedmiotowego wniosku rodziców adopcyjnych małoletniej o zezwolenie na odrzucenie spadku, a zarazem nierozpoznaniem istoty sprawy prowadzonej w trybie art. 101 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego poprzez zaniechanie oceny, czy wnioskowana czynność jest zgodna z dobrem małoletniej.
Zdaniem Rzecznika zaskarżone postanowienie Sądu Rejonowego zapadło wskutek rażącego naruszenia prawa materialnego. Z mocy art. 121 § 3 k.r.o. przez przysposobienie ustają prawa i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem jego krewnych, jak również prawa i obowiązki tych krewnych względem niego. Na gruncie prawa spadkowego, powyższe znajduje odzwierciedlenie w brzmieniu art. 936 § 2 k.c., zgodnie z którym przysposobiony nie dziedziczy po swoich wstępnych naturalnych i ich krewnych, a osoby te nie dziedziczą po nim. Ponieważ dla określenia porządku dziedziczenia miarodajna pozostaje chwila śmierci spadkodawcy, skutki przewidziane w art. 936 § 2 k.c. występują, jeśli w momencie otwarcia spadku orzeczenie o przysposobieniu było już prawomocne. Wówczas przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnych tak, jakby był dzieckiem przysposabiającego, a z kolei przysposabiający i jego krewni dziedziczą po przysposobionym tak, jakby przysposabiający był rodzicem przysposobionego. Z drugiej strony dopiero uprawomocnienie postanowienia o przysposobieniu uniemożliwia dziedziczenie przez przysposobionego po jego wstępnych naturalnych i ich krewnych, a także tych osób po przysposobionym.
Bez wątpienia zatem skutki przysposobienia powstają z chwilą, gdy następuje uprawomocnienie się orzeczenia o przysposobieniu. Sąd Rejonowy zaliczył w poczet materiału dowodowego odpis postanowienia Sądu Rejonowego na okoliczność przysposobienia małoletniej przez wnioskodawców. Biorąc zaś pod uwagę treść art. 936 § 2 Kodeksu cywilnego, Sąd doszedł do przekonania, że skoro małoletnia jest dzieckiem przysposobionym, nie dziedziczy po biologicznym ojcu. Jednakże Sąd Rejonowy, oddalając wniosek o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniej córki zupełnie pominął, że śmierć biologicznego ojca małoletniej nastąpiła przed uprawomocnieniem się postanowienia o przysposobieniu, a nawet jeszcze przed wszczęciem postępowania adopcyjnego, zainicjowanego wnioskiem z 10 października 2013 r. Śmierć ojca biologicznego, a zatem otwarcie spadku nastąpiło w dniu 20 maja 2013 r., natomiast orzeczenie Sądu Rejonowego o przysposobieniu małoletniej zapadło 28 listopada 2013 r., stało się zaś prawomocne i wykonalne z dniem 13 grudnia 2013 r. W konsekwencji, w momencie otwarcia spadku, małoletnia nie była jeszcze osobą przysposobioną, a zatem w sprawie nie mógł zostać zastosowany przepis art. 936 § 2 k.c.
Sąd Najwyższy podzielił zarzuty podniesione przez Rzecznika Praw Obywatelskich. Zdaniem Sądu Najwyższego skoro w chwili śmierci biologicznego ojca, małoletnia nie pozostawała w stosunku przysposobienia, dziedziczy po nim z ustawy stosownie do przepisów Kodeksu cywilnego. Okoliczność, że później doszło do przysposobienia, nie zmienia już porządku dziedziczenia, do którego doszło wcześniej. Sąd Rejonowy oddalając wniosek z rażącym naruszeniem przepisów pozbawił spadkobiercę reprezentowaną przez przedstawicieli ustawowych prawa do podjęcia swobodnej decyzji w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku, uznając, że małoletnia nie dziedziczy po swoim biologicznym ojcu. Przedstawiciele ustawowi małoletniej, powziąwszy wiedzę o istnieniu długu spadkowego, uznali za właściwe i zgodne z dobrem ich dziecka złożenie w jej imieniu oświadczenia o odrzuceniu spadku i w tym celu wystąpili ze stosownym wnioskiem do Sądu Rejonowego. Bez uzyskania zgody Sądu Rejonowego - sądu opiekuńczego - przedstawiciele ustawowi małoletniej nie mogli w sposób ważny złożyć w jej imieniu oświadczenia o odrzuceniu spadku po biologicznym ojcu. Złożenie przez rodziców w imieniu małoletniego dziecka oświadczenia o odrzuceniu spadku jest bowiem czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, a zatem jej dokonanie bez uprzedniej zgody sądu opiekuńczego pociąga zaś za sobą nieważność tego rodzaju oświadczenia. Sąd Rejonowy oddalając wniosek o zezwolenie na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniej, stwierdził, że jest on bezprzedmiotowy. Nie ulega jednak wątpliwości, że wnioskodawczyni i uczestnik - rodzice małoletniej - wobec takiego sformułowania uzasadnienia zaskarżonego postanowienia, działając w zaufaniu do dokonanej przez Sąd Rejonowy wykładni przepisów prawa, mieli wszelkie prawo zakładać, że ich córka nie dziedziczy po swoim biologicznym ojcu, a co za tym idzie nie odpowiada za zaciągnięte przez niego, a wchodzące w skład spadku, zobowiązania. Powyższe skutkowało brakiem zaskarżenia przez nich błędnego postanowienia Sądu. Zważywszy na omawianą zasadę ochrony zaufania obywateli do państwa i prawa, rozumianą w ten sposób, że obywatele mają prawo zakładać, że treść obowiązującego prawa jest dokładnie taka, jak to zostało ustalone przez orzekający w sprawie sąd, stwierdzić należy, że brak jest jakichkolwiek podstaw do obciążania małoletniej, w której imieniu działają przedstawiciele ustawowi, skutkami owego nieprawidłowego działania Sądu Rejonowego, co także przemawiało za koniecznością uwzględnienia niniejszej skargi nadzwyczajnej.