Wystąpienie do Ministra Zdrowia w sprawie zasad dostępu obywateli do szczepień przeciwko COVID-19 z dnia 2021-01-19.
Wystąpienie do Ministra Zdrowia w sprawie zasad dostępu obywateli do szczepień przeciwko COVID-19.
Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 14 stycznia 2021 r. zmieniono rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii poprzez dodanie Rozdział 3a "Szczepienia ochronne przeciwko COVID-19". Regulacja ta określa zasady (kryteria kolejności) dostępu obywateli do szczepień przeciwko COVID-19.
Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę, że przepisy art. 46b i art. 46 ust. 4 w zw. z art. 46b pkt 1 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi enumeratywnie wyliczają zatem rodzaje ograniczeń, nakazów i zakazów na zagrożonym obszarze, które Rada Ministrów może ustanowić w rozporządzeniu, o którym mowa w art. 46a ustawy. Jednym z nakazów jest, stosownie do art. 46 ust. 4 pkt 7 ustawy, obowiązek przeprowadzenia szczepień ochronnych. Ponadto w myśl art. 46 ust. 4 pkt 7 ustawy możliwość określenia w rozporządzeniu osób podlegających szczepieniu jest wyraźnie powiązana za pomocą zaimka "tym" z obowiązkiem ich przeprowadzenia. Oznacza to, że materia rozporządzenia powinna obejmować grupy osób podlegających ustanowionemu obowiązkowi poddania się szczepieniom. W związku z tym, szczepienia muszą być obowiązkowe, aby następnie można było w rozporządzeniu określić grupy osób podlegających tym szczepieniom. Nie ma natomiast upoważnienia ustawowego do tego, aby w rozporządzeniu określać grupy osób podlegających szczepieniom wówczas, gdy szczepienia te, tak jak szczepienia przeciw COVID-19, nie są szczepieniami obowiązkowymi. Dlatego zdaniem Rzecznika wydane przepisy rozporządzenia nie zostały oparte na treści upoważnienia ustawowego, to dotyczy bowiem wyłącznie szczepień, które zostały uznane za obowiązkowe. W konsekwencji, przepisy upoważniające nie dają również podstaw do regulowania we wskazanym akcie prawnym kolejności dostępu do szczepień o charakterze dobrowolnym. A z regulacją o takim charakterze mamy do czynienia w rozporządzeniu z dnia 14 stycznia 2021 r.
Ponadto należy mieć na względzie, że ustawa o działalności leczniczej w art. 2 ust. 1 pkt 10 przewiduje, że świadczeniami zdrowotnymi są działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania. Zgodnie natomiast z art. 5 pkt 40 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, za świadczenia zdrowotne uznaje się działanie służące profilaktyce, zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działanie medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich udzielania.
Realizacja szczepień jest zatem objęta gwarancjami wynikającymi z art. 68 ust. 2 Konstytucji. Stanowi on, że obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa.
Obawy Rzecznika budzi nadto, że w przedmiotowym rozporządzeniu zawarto wyłącznie regulację o tym, iż podmioty przeprowadzające szczepienia ochronne przeciwko COVID-19 mają obowiązek stosowania tych szczepień w odpowiedniej kolejności wobec wskazanych grup osób w etapie ,,O" oraz ,,I". Brak jest natomiast regulacji dotyczącej etapów ,, II" i ,,III", o których jest z kolei mowa w Narodowym Programie Szczepień przeciw COVID-19.
Rzecznik dostrzega również potrzebę doprecyzowania § 28a ust. 2 rozporządzenia, który stanowi, iż w sytuacji ryzyka niewykorzystania szczepionki, dopuszcza się: 1) jednoczasowe szczepienie osób wchodzących w skład grup, o których mowa w ust. 1, w ramach jednego etapu, lub 2) szczepienie osób wchodzących w skład różnych grup, o których mowa w ust. 1, w ramach różnych etapów, o których mowa w ust. 1. Biorąc pod uwagę emocje społeczne, które budzi dostęp do szczepień, Rzecznik zauważył, że w powyższym brzmieniu przepis ten może budzić problemy interpretacyjne, a w konsekwencji wywoływać niepotrzebne niepokoje.
Rzecznik podkreślił, że zwalczanie tej epidemii powinno odbywać się w ramach porządku prawnego, do przestrzegania którego zobowiązani są nie tylko obywatele, lecz także organy władzy publicznej. Ten porządek prawny umożliwia zwalczanie epidemii z zachowaniem poszanowania konstytucyjnych praw i wolności jednostki, o ile tylko władza publiczna sięga po adekwatne ku temu narzędzia. Zwalczanie epidemii COVID-19 wymaga niewątpliwie środków specjalnych, ale środki te muszą mieścić się w granicach prawa, w tym w granicach zakreślonych w przepisach Konstytucji regulujących prawa i wolności jednostki.
W związku z powyższym, Rzecznik przekazał Ministrowi powyższe uwagi w celu zapewnienia skutecznej ochrony wolności i praw człowieka i obywatela.