Skarga kasacyjna od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego wydanego w sprawie ze skargi Rzecznika Praw Obywatelskich na postanowienie w przedmiocie zwrotu Stronie podania w sprawie umorzenia lub odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranego zasiłku pielęgnacyjnego z dnia 2021-01-25.
Skarga kasacyjna od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego wydanego w sprawie ze skargi Rzecznika Praw Obywatelskich na postanowienie w przedmiocie zwrotu Stronie podania w sprawie umorzenia lub odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranego zasiłku pielęgnacyjnego.
Wojewódzki Sąd Administracyjny po rozpoznaniu sprawy ze skargi Rzecznika Praw Obywatelskich oddalił skargę. W uzasadnieniu wyroku Sąd wskazał, że skarga jest niezasadna, gdyż zaskarżone postanowienie jest zgodne z prawem. Przyczyną zwrotu podania Stronie było stwierdzenie przez organ, że w sprawie rozpatrzenie wniosku Strony właściwy jest sąd powszechny. W ocenie Rzecznika nie można się zgodzić ze stanowiskiem wyrażonym przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w zakresie wykładni art. 66 § 3 K.p.a. polegającej na przyjęciu, że w sytuacji Strony dopuszczalne było zwrócenie Stronie wniosku o umorzenie nienależnego zasiłku pielęgnacyjnego i uznaniu, że właściwym do rozpoznania wniosku Strony o umorzenie nienależnego zasiłku pielęgnacyjnego jest sąd powszechny z uwagi na dokonywanie przez ZUS potrąceń nienależnego zasiłku pielęgnacyjnego z emerytury. Ponadto wydane orzeczenie zapadło mimo nieustalenia i niewyjaśnienia całości stanu faktycznego sprawy, co w konsekwencji skutkowało brakiem merytorycznego rozpoznania wniosku Strony.
Istota sporu w sprawie będącej przedmiotem zaskarżenia sprowadza się do ustalenia, czy sprawa objęta podaniem Strony o umorzenie lub odstąpienie od żądania nienależnego zasiłku pielęgnacyjnego poprzez dokonywanie przez ZUS potrąceń ze świadczenia emerytalnego podlega rozpoznaniu w trybie postępowania administracyjnego i następczo sądowo-administracyjnego, czy też podlega kognicji sądu powszechnego. Rzecznik zauważył, że zagadnienie „sądu właściwego” nie sprowadza się wyłącznie do określenia właściwości rzeczowej, miejscowej czy funkcjonalnej, ale dotyczy również problemu stosowania procedury odpowiedniej do materialnej istoty rozpoznawanej sprawy. Wskazanie sądu, który będzie najlepiej przygotowany do orzekania w określonego rodzaju sprawach, wymaga więc łącznego wyważenia wskazanych elementów natury ustrojowej, materialnoprawnej i proceduralnej. Za sąd właściwy w rozumieniu Konstytucji uznać zatem należy organ władzy państwowej, który uprawniony jest rzeczowo, miejscowo, funkcjonalnie i w ramach odpowiedniej procedury do sprawowania wymiaru sprawiedliwości.
W tym kontekście należy zauważyć, że przedmiotem postępowania sądowego w sprawach dotyczących ubezpieczenia społecznego jest ocena zgodności z prawem - w aspekcie formalnym i materialnym - decyzji wydanej przez organ rentowy na wniosek ubezpieczonego lub z urzędu. Jest zatem postępowaniem kontrolnym. Badanie owej legalności decyzji i orzekanie o niej jest możliwe tylko przy uwzględnieniu stanu faktycznego i prawnego istniejącego w chwili wydawania decyzji. Przenosząc powyższe na grunt sprawy będącej przedmiotem zaskarżenia kluczową kwestią pozostaje zakres kognicji sądu powszechnego w sprawie wszczętej wskutek odwołania ubezpieczonego od decyzji obniżającej wysokość świadczenia emerytalno-rentowego w związku z potrąceniami dokonywanymi przez ZUS. Zgodnie z orzecznictwem sąd powszechny nie bada okoliczności, które wykraczają poza ramy kwestionowanej przez stronę decyzji oraz postępowania, w toku którego decyzję tą podjęto. W konsekwencji, na gruncie sprawy związanej z wnioskiem Strony o umorzenie nienależnego zasiłku pielęgnacyjnego potrącanego w wyniku skierowania przez organ administracji pisma do ZUS, zdaniem Rzecznika, zasadność zastosowania ulgi w spłacie bądź całkowite umorzenie kwoty podlegającej potrąceniu, wbrew stanowisku Sądu, nie może stanowić przedmiotu ekstraordynaryjnej kontroli sądu powszechnego.
Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżony wyrok i zaskarżone postanowienie. NSA zauważył, iż w skardze kasacyjnej zasadnie zarzucono Sądowi pierwszej instancji nieprawidłowe uznanie wyłączenia kompetencji organu administracji określonej w art. 30 ust. 9 ustawy o świadczeniach rodzinnych ze względu na zastosowanie trybu określonego w art. 16 ust. 7 tej ustawy. Ustawowa procedura dochodzenia nienależnie pobranego zasiłku pielęgnacyjnego w zbiegu z pobieranym dodatkiem pielęgnacyjnym, unormowana w powołanym art. 16 ust. 7, nie zmienia bowiem właściwości organu administracji w podejmowaniu rozstrzygnięć odnośnie zasiłku pielęgnacyjnego, skoro kompetencja organu rentowego i w konsekwencji sądu powszechnego dotyczy jedynie świadczeń emerytalno-rentowych, a nie świadczeń rodzinnych. Nie ma więc podstaw w niniejszej sprawie do rozstrzygania przez organ rentowy i sąd powszechny o kwocie potrącenia z tytułu nienależnie pobranego zasiłku pielęgnacyjnego w zakresie i warunkach określonych w art. 30 ust. 9 ustawy o świadczeniach rodzinnych.