Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie potrzeby nowelizacji prawa wykroczeń z dnia 2021-01-23.
Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie potrzeby nowelizacji prawa wykroczeń.
W zainteresowaniu Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje kwestia zakazu żebractwa określonego w prawie wykroczeń (art. 58 § 1 k.w.). W opinii Rzecznika przepis penalizujący żebractwo w praktyce stanowi środek penalny wysoce nieadekwatny do współcześnie występujących zjawisk społecznych, nie tylko niezdolny do skutecznego zapobieżenia zjawisku żebractwa, ale także pozostający w sprzeczności z założeniami, które legły u podstaw nie tylko Konstytucji, ale również Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
W kontekście konstytucyjnej zasady proporcjonalności pod znakiem zapytania pozostaje nie tylko przydatność penalizacji żebractwa do założonych przez ustawodawcę celów, ale także zasadność i konieczność uregulowania tego zjawiska w prawie karnym sensu largo. Poddanie przedmiotowej materii bezpośrednio szeroko pojętemu reżimowi karnemu, które nie zostało poprzedzone chociażby próbą rozwiązania tego problemu społecznego za pomocą innych mechanizmów prawnych, nie wydaje się być zabiegiem koniecznym do osiągnięcia przez ustawodawcę domniemanych celów tej regulacji. Prawu polskiemu znane są bowiem inne - zdecydowanie mniej ingerujące w prawa i wolności jednostki - środki prawne, za pomocą których prawdopodobne wydaje się chociażby częściowe (w każdym razie bardziej skuteczne niż obecne) rozwiązanie problemu żebractwa.
Kolejnym problemem pojawiającym się na gruncie art. 58 § 1 k.w. jest zgodność opisu czynu zabronionego ujętego w tym przepisie z konstytucyjną zasadą określoności. Ogólna zasada jasności i określoności prawa, wynikająca z meta-klauzuli państwa prawnego znalazła swoje rozwinięcie i konkretyzację w art. 42 ust. 1 Konstytucji. Przepis ten wprowadza fundamentalną dla prawa karnego zasadę nullum crimen sine lege. Zasada ta w aspekcie certa z kolei ustanawia nakaz tworzenia dostatecznie określonych przepisów z zakresu prawa karnego. Wprowadza ona bowiem wymóg projektowania przepisów karnych w sposób możliwie precyzyjny i jednoznaczny.
Tymczasem obydwa znamiona wykroczenia z art. 58 § 1 k.w., polegające na "posiadaniu środków egzystencji" oraz "byciu zdolnym do pracy", których chociażby alternatywne wypełnienie jest konieczne dla realizacji opisu komentowanego czynu zabronionego, mają charakter wyjątkowo nieostry, co uniemożliwia precyzyjne i pełne zrekonstruowanie normy prawnokarnej ujętej w art. 58 § 1 k.w.
Wreszcie istotne wątpliwości interpretacyjne nasuwa także użyte w analizowanym przepisie znamię czasownikowe "żebrze". Nie jest wykluczone, iż w określonych przypadkach konotacje żebrania pokrywać się mogą w pewnym zakresie z zachowaniami objętymi postanowieniami ustawy o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych.
Kolejny argument przemawiający za koniecznością niezwłocznego usunięcia art. 58 k.w. z polskiego systemu prawnego, to anachroniczność tej regulacji. Fundamentalna zmiana ustroju politycznego Rzeczypospolitej Polskiej oraz towarzyszące jej przemiany ekonomiczno-społeczne sprawiły, że analizowany przepis stał się wysoce nieadekwatny do współczesnej rzeczywistości. Dochodzi do tego zła jakość techniczno-legislacyjna art. 58 § 1 k.w. Treść przepisu nasuwa wiele wątpliwości interpretacyjnych, które sprawiają, że jednoznaczne i pełne ustalenie treści normy zakodowanej w tym artykule jest co najmniej wysoce utrudnione, jeśli w ogóle możliwe.
Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o analizę tej problematyki oraz rozważenie podjęcia działań legislacyjnych mających na celu usunięcie art. 58 § 1 k.w. z polskiego porządku prawnego.