Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie sytuacji Ślązaków i Wilamowian.

W zainteresowaniu Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje sytuacja Ślązaków i Wilamowian. Obie społeczności posługują się własnym językiem, ich przodkowie od pokoleń zamieszkiwali obecne terytorium RP, obie mają poczucie swojej odrębnej tożsamości kulturowej i wyrażają wolę jej zachowania, a mimo to nie korzystają z gwarancji prawnych przewidzianych dla mniejszości narodowych i etnicznych, czy społeczności posługującej się językiem regionalnym.

Podczas Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań, przeprowadzonego w 2011 r., ponad 840 tysięcy osób wskazało śląską identyfikację narodowo - etniczną albo jako jedyną (ponad 370 tysięcy respondentów), albo jako współistniejącą z innymi (w tym z polską). Fakt ten w zasadzie został przez państwo polskie zignorowany - do tej pory, mimo upływu prawie 10 lat od spisu powszechnego i 5 lat od publikacji jego wyników, władze publiczne nie podjęły żadnych działań, które mogłyby doprowadzić do przyznania społeczności śląskiej prawa do utrzymania i rozwoju własnej tożsamości, zbliżonego swym zakresem do tego, z którego zgodnie z art. 35 Konstytucji korzystają mniejszości narodowe i etniczne.

Państwo polskie nie dostrzegło też zaangażowania i wysiłków nielicznej już społeczności Wilamowian, zmierzających do rewitalizacji języka wilamowskiego i powiązanej z tym językiem kultury. Ocalona de facto tożsamość wilamowska również wymaga ochrony, a może ją utrzymać wyłącznie w ramach gwarancji wynikających z przepisów ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym.

Z prawem do utrzymania i rozwoju własnej tożsamości kulturowej, przyznanym mniejszościom narodowym i etnicznym w przywołanym już wyżej art. 35 Konstytucji, skorelowane są pozytywne obowiązki państwa w zakresie finansowego i instytucjonalnego wspierania zachowania przez mniejszości ich własnego języka, obyczajów, tradycji i kultury. Prawo to obejmuje także możliwość uczestniczenia w rozstrzyganiu wszelkich spraw dotyczących tej tożsamości.

Nadanie statusu mniejszości wymaga zmiany ustawy o mniejszościach i jest całkowicie zależne od woli politycznej, a zainteresowane takim statusem grupy nie mają w tym zakresie żadnego roszczenia wobec państwa, nawet jeśli z perspektywy historycznej socjologicznej czy antropologii kulturowej jest oczywiste, że posiadają wszelkie niezbędne do tego cechy.

Woli politycznej wymaga także nadanie językowi używanemu przez określoną społeczność statusu języka regionalnego, co na gruncie ustawy o mniejszościach prowadzi do przyznania takiej społeczności praw i gwarancji tożsamych z tymi, z których korzystają mniejszości.

Niestety, w ciągu piętnastu lat obowiązywania ustawy o mniejszościach nie było woli politycznej ku temu, aby ustawę tę zmienić i rozszerzyć krąg jej beneficjentów. Pod obrady Parlamentu skierowanych zostało kilka poselskich lub obywatelskich projektów ustaw nowelizujących ustawę o mniejszościach, w których proponowano bądź to dopisanie do katalogu mniejszości etnicznych społeczności śląskiej, bądź uznania języka śląskiego, a także wilamowskiego za język regionalny. Prace nad tymi projektami, na różnych etapach, kończyły się niepowodzeniem.

Zauważalny wzrost poczucia wspólnoty kulturowej i językowej wśród Ślązaków i Wilamowian, a także obiektywne cechy, które kwalifikują obie te społeczności do uzyskania dodatkowych praw kulturalnych dających szansę na przetrwanie i rozwój ich odrębnej tożsamości, powinny zostać przez państwo dostrzeżone.

Rzecznik zwrócił się do Premiera z prośbą o osobiste zainteresowanie się opisanym wyżej tematem oraz rozważenie możliwości podjęcia prac legislacyjnych, których skutkiem będzie przyznanie społeczności śląskiej prawa do utrzymania i rozwoju własnej tożsamości historycznej, kulturowej i językowej jako społeczności posługującej się językiem regionalnym, a także przyznanie statusu języka regionalnego językowi wilamowskiemu.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji w piśmie z 8 marca 2021 r., wbrew twierdzeniom zawartym w piśmie RPO, podkreślił, że nadanie określonemu dialektowi statusu języka regionalnego nie jest zależne od czyjejkolwiek woli politycznej, ale od spełnienia przez ten dialekt przesłanek naukowych oraz wynikających z przepisów prawa. Podstawą dla definicji legalnej języka regionalnego, zawartej w ustawie o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, są postanowienia Europejskiej karty języków regionalnych lub mniejszościowych. Zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy językiem regionalnym jest język, który: jest tradycyjnie używany na terytorium danego państwa przez jego obywateli, którzy stanowią grupę liczebnie mniejszą od reszty ludności tego państwa; różni się od oficjalnego języka tego państwa; nie obejmuje to ani dialektów oficjalnego języka państwa, ani języków migrantów. W ocenie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, etnolekty śląski oraz wilamowski nie spełniają wszystkich wymogów, wynikających z Europejskiej Karty Języków. W związku z powyższym podjęcie prac legislacyjnych, których skutkiem byłoby przyznanie etnolektom śląskiemu i wilamowskiego statusu języka regionalnego aktualnie należy uznać za nieuzasadnione.