Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie edukacji osób starszych z dnia 2021-02-25.
Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie edukacji osób starszych.
Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę, iż pośród licznych wyzwań pandemia COVID-19 spowodowała także koncentrację na podstawowych potrzebach i prawach osób starszych, a rozwijająca się debata społeczności międzynarodowej na temat praw człowieka osób starszych uzasadnia odniesienie się do tego tematu. Od 2010 r. debata ta rozwijana jest przede wszystkim na forum Grupy Roboczej ONZ ds. Starzenia się. Polska jest równorzędnym partnerem w tej dyskusji, wobec czego Rzecznik przedstawił uwagi dotyczące tematu, który będzie przedmiotem dyskusji na 11. Sesji OEWGA w dniach 29 marca - 1 kwietnia 2021 r., a mianowicie prawa do edukacji osób starszych oraz jego realizacji w praktyce.
RPO podkreślił, że Polska może z powodzeniem przedstawiać sukcesy swoich obywateli na tym polu, chociażby wskazując na rozwój Uniwersytetów Trzeciego Wieku. Warto również zaprezentować polityki publiczne oraz programy rządowe, które ten rozwój wspierają. Niemniej ważnym wkładem Polski w debatę na poziomie globalnym byłoby zaproponowanie wspólnych celów w tym obszarze. W przekonaniu Rzecznika takim celem jest upowszechnienie zrozumienia wagi i znaczenia edukacji w starszym wieku oraz uzyskanie większej spójności działań w powszechnej polityce edukacyjnej wobec osób starszych.
Wśród celów zrównoważonego rozwoju ONZ, cel 4. postuluje zapewnienie wszystkim edukacji wysokiej jakości oraz promowanie uczenia się przez całe życie. Punkt ten nie wspomina jednak o osobach starszych. Tymczasem osoby starsze chcą się uczyć i mają specyficzne potrzeby co do zakresu i sposobu tej nauki. Jednak oprócz przeszkód wynikających z ogólnej dostępności edukacji, dodatkową barierę stanowią funkcjonujące stereotypy.
RPO poddał analizie obowiązujące w Polsce przepisy pod kątem zapewnienia osobom starszym prawa do edukacji. Wynik tej analizy nie jest zadowalający. Konstytucja w art. 70 gwarantuje każdemu prawo do nauki oraz powszechny i równy dostęp obywateli do wykształcenia. Formalnie nie ma ograniczeń wiekowych w zakresie możliwości edukacji, brakuje jednak systemowego podejścia do kształcenia osób starszych. Ponadto, ustawodawca nie ustanowił środków ochrony prawnej przed dyskryminacją ze względu na wiek w dostępie do oświaty i szkolnictwa wyższego. RPO przeprowadził również analizę dokumentów i polityk rządowych dotyczących sytuacji osób starszych. Problemy, jakie zaobserwował Rzecznik zostały szczegółowo przedstawione Premierowi w wystąpieniu.
Wskazane luki w prawie oraz braki w praktycznej realizacji polityki senioralnej na poziomie krajowym w zakresie edukacji, skłoniły RPO do postawienia kolejnych wniosków i postulatów odnoszących się do działań rządu na rzecz osób starszych. W opinii Rzecznika prawo do edukacji osób starszych nie jest traktowane na równi z innymi grupami wiekowymi. Ponadto, brak jest ogólnie dostępnej oferty edukacyjnej, co przyczynia się do wykluczania, dyskryminacji i autodyskryminacji seniorów i seniorek. Co istotne, działania rządu i samorządu nie mają charakteru systemowego, są na ogół działaniami o charakterze projektowym, o ograniczonych ramach czasowych.
Zdaniem Rzecznika konieczne jest zaangażowanie Polski na rzecz opracowania i przyjęcia Konwencji o prawach osób starszych obejmującej również prawo do edukacji. Przyjęcie konwencji oznaczałoby bowiem świadomości i doprecyzowanie zobowiązań państwa w tym obszarze. Zasadne wydaje się również wprowadzenie w prawie oświatowym zadania poświęconego edukacji osób starszych, tak aby umożliwić w praktyce realizację prawa do edukacji niezależnie od wieku, zgodnie z preferencjami i możliwościami osób starszych.
Rzecznik zwrócił się do Premiera z prośbą o odniesienie się do przedstawionych zagadnień, zaapelował również o wypracowanie spójnego modelu współpracy pomiędzy resortami.