Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Minister Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie możliwości ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty w oparciu o dowolnie wybrane 20 lat z całego okresu podlegania ubezpieczeniom społecznym.

Rzecznik Praw Obywatelskich zauważył, że wprowadzenie od dnia 1 stycznia 1999 r. możliwości ustalania podstawy wymiaru emerytury lub renty w oparciu o dowolnie wybrane 20 lat z całego okresu podlegania ubezpieczeniom społecznym stworzyło szansę korzystniejszego ukształtowania prawa do świadczeń. Wiele osób ma jednak problem z udowodnieniem wysokości składników wynagrodzeń uzyskiwanych w odległym czasie.

Rzecznik przypomniał, iż o środkach dowodowych w niniejszej sprawie stanowią przepisy rozporządzenia MPiPS z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe. W opinii Rzecznika zawężenie kręgu podmiotów uprawnionych do wydawania zaświadczeń wyłącznie do przechowawców uprawnionych nasuwa zasadnicze wątpliwości konstytucyjne. Rzecznik podzielił stanowisko części ekspertów, według którego § 28 ww. rozporządzenia przerzuca na obywateli powinności, z których powinny wywiązać się władze publiczne państwa, które powinno zadbać o efektywność systemu przechowywania dokumentacji osobowej i płacowej pracodawców. W konsekwencji po stronie obywateli rodzi się zrozumiałe rozczarowanie instytucją państwa, poczucie wyrządzonej przez nie krzywdy spowodowanej niedostateczną dbałością o zagwarantowanie przez nie obowiązku państwa wyrażonego w art. 67 ust. 1 Konstytucji. Reakcji w tej sprawie "domaga się także potrzeba" respektowania zasady solidaryzmu społecznego wyrażona w art. 20 Konstytucji.

Rzecznik zwrócił uwagę, iż zniesienie ograniczeń dowodowych zawartych w rozporządzeniu niewątpliwie przyczynić się może do odciążenia sądów od rozstrzygania sporów na tym tle. Wysokość wynagrodzenia lub danego składnika wynagrodzenia musi być ustalana w sposób pewny, na podstawie konkretnego dokumentu bądź jego kopii, który zachował się w dokumentacji osobowej ubezpieczonego. W przypadku braku dokumentacji płacowej istnieje możliwość ustalenia wysokości wynagrodzenia ubezpieczonego w oparciu o dokumentację zastępczą znajdującą się w jego aktach osobowych, tj. umowy o pracę czy angaże, w których zawarte są dane dotyczące wynagrodzenia. W takim jednak wypadku uwzględnić można tylko takie składniki, które są pewne, stałe, wypłacane były w danym okresie i w określonej wysokości.

Zdaniem Rzecznika obecnie funkcjonujący system przechowywania dokumentacji osobowej i płacowej pracodawców nie zapewnia wszystkim zainteresowanym prawidłowej realizacji prawa do zabezpieczenia społecznego obywatelom w związku z występującymi ograniczeniami możliwości dotarcia do dotyczącej ich dokumentacji osobowej i płacowej z okresu przed 1999 r.

Wobec powyższego Rzecznik zwrócił się do Minister z prośbą o rozważenie możliwości podjęcia stosownych działań prawodawczych.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej w piśmie z 13 kwietnia 2021 r. wskazał, że zagadnienie zasadności nowelizacji § 28 ust. 1 rozporządzenia MRiPS z dnia 11 października 2011 r. było już rozważane przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego w związku z kontrolą przeprowadzoną w 2017 r. przez NIK. W odpowiedzi na sformułowane przez NIK postulaty o charakterze legislacyjnym ówczesny Minister wskazał, że zrealizowanie zaproponowanych zmian legislacyjnych w systemie emerytalno-rentowym nie byłoby celowe. W ocenie Ministerstwa w związku z uchwaleniem przez Sejm w dniu 10 stycznia 2018 r. ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku ze skróceniem okresu przechowywania akt pracowniczych oraz ich elektronizacją system przechowywania dokumentacji osobowej i płacowej został ukształtowany w możliwie optymalny sposób (zarówno z punktu widzenia ubezpieczonych, jak i organów rentowych), a wskazane w raporcie NIK postulaty dokonania zmian stały się niecelowe. W przekonaniu Ministra za brakiem zasadności dokonywania postulowanych zmian przemawia również założenie, aby dowód w postaci kopii określonej § 28 ust. 1 rozporządzenia dokumentacji pochodził od podmiotu, w którym zatrudniono pracowników o odpowiednich kwalifikacjach, tj. osoby posiadające specjalistyczne wykształcenie i praktykę zawodową, bo tylko tak przygotowane osoby są w stanie rzetelnie wykonywać czynności polegające na gromadzeniu, ewidencjonowaniu, opracowaniu i zabezpieczeniu dokumentacji. ZUS zaś takim „instrumentarium osobowym” nie dysponuje.