Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie zbierania i wykorzystywania danych telekomunikacyjnych przez Policję i służby specjalne.

W zainteresowaniu Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje kwestia zbierania i wykorzystywania danych telekomunikacyjnych dotyczących lokalizacji telefonów komórkowych przez Policję i służby specjalne, a także nadzór nad powyższymi działaniami prowadzony przez sąd. Rzecznik, zajmując się powyższą kwestią, wielokrotnie podkreślał, że wymogi bezpieczeństwa państwa nie oznaczają, że prowadzenie inwigilacji nie ma podlegać ograniczeniom wynikającym z konstytucyjnych praw i wolności. RPO wskazał, że na podstawie uchwalonej w dniu 15 stycznia 2016 r. ustawy o zmianie ustawy o Policji przyznano Policji oraz innym służbom prawo do uzyskiwania danych niestanowiących treści odpowiednio, przekazu telekomunikacyjnego, przesyłki pocztowej albo przekazu w ramach usługi świadczonej drogą elektroniczną, a także do przetwarzania tych danych bez wiedzy i zgody osoby, której dotyczą.

Rzecznik podkreślił, że w art. 20c ust. 1 o Policji nie są spełnione kryteria uzasadniające ograniczenie praw i wolności obywatelskich, wynikających z Konstytucji, co poddaje w wątpliwość zgodność art. 20c ust. 1 ustawy o Policji oraz przepisów innych ustaw szczególnych z art. 2, 30, 47, 49, 51 ust. 2 Konstytucji w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 8 EKPC i art. 7 i 8 w zw. z art. 52 ust. 1 KPP UE. Analizując katalog przestępstw, w przypadku których dopuszczalne jest uzyskiwanie i przetwarzanie tych danych wyraźnie widać, że jest on nadmiernie szeroki, co wskazuje na przekroczenie granic, o których mowa w art. 31 ust. 3 Konstytucji, art. 8 ust. 2 EKPC oraz art. 52 ust. 1 KPP UE. W art. 20c ust. 1 ustawy o Policji nie wskazano poszczególnych typów czynów zabronionych pod groźbą kary, które uzasadniałyby sięgnięcie po tego typu dane o obywatelach, lecz użyto ogólnego określenia "przestępstwa". Tym samym stanowi to nadmierną ingerencję w prawo do prywatności i w prawo do ochrony danych osobowych, a także naruszenie zasady autonomii informacyjnej.

Ponadto, wskazane przepisy ustaw naruszają art. 30, 47, 49, 51 ust. 2 Konstytucji w zw. z art. 2 Konstytucji statuującym zasadą ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, a także zasadę określoności przepisów prawa poprzez odwołanie się do definicji pojęcia "dane internetowe", które nie jest jasne i precyzyjne, a tym samym normy te naruszają wymóg przewidywalności przepisów ograniczających prawo do prywatności, prawo do ochrony danych osobowych oraz zasadę autonomii informacyjnej jednostki.

Rzecznik zwrócił także uwagę na niewystarczającą możliwość kontroli przez sądy pozyskiwania danych obywateli. Sąd okręgowy ma wprawdzie prawo do kontroli, ale jedynie na podstawie ogólnych, zbiorczych półrocznych sprawozdań służb. Sąd nie musi, ale tylko może weryfikować, czy dane pobrano zasadnie. Po kontroli sąd może jedynie poinformować poszczególną służbę o jej wynikach, ale nie może zarządzić np. zniszczenia zgromadzonych danych lub podjęcia innych działań naprawczych.

Dodatkowo RPO wskazał na konieczność uregulowania kwestii zakazów dowodowych, tak aby w sprawie nie mogły zostać wykorzystane dowody, które zostały zgromadzone z naruszeniem prawa. Zachodzi pilna potrzeba zmiany treści art. 168a k.p.k., przywracającą mu treść sprzed nowelizacji z 2016 r. W obecnym brzmieniu przepis ten jest bowiem jawnie i oczywiście niekonstytucyjny.

Rzecznik zwrócił się do Premiera z prośbą o zajęcie stanowiska w niniejszej sprawie oraz rozważenie zaproponowania właściwych zmian legislacyjnych w tym zakresie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji w piśmie z 29 lipca 2022 r. zauważył, że ustawa o zmianie ustawy o Policji oraz niektórych innych ustaw, zwana dalej „ustawą nowelizującą”, miała na celu realizację wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 30 lipca 2014 r., dotyczącego prowadzenia przez służby mundurowe, służby specjalne i właściwe organy kontroli operacyjnej oraz uzyskiwania i przetwarzania przez wskazane podmioty danych telekomunikacyjnych. W kwestii sposobu ukształtowania kontroli nad uzyskiwaniem przez Policję i Straż Graniczną metadanych należy wskazać, że obowiązujące rozwiązania przewidują mechanizmy pozwalające na skuteczne realizowanie funkcji kontrolnej przez sąd okręgowy właściwy dla siedziby składającego wniosek organu Policji lub Straży Granicznej. Odnosząc się do kwestii 12 miesięcznego okresu przechowywania danych, resort uznaje go za optymalny z punktu widzenia efektywności działania służb uprawnionych do ich wykorzystywania. Został on zdefiniowany na podstawie ustawy o zmianie ustawy – Prawo telekomunikacyjne oraz niektórych innych ustaw, która skróciła okres retencji danych z 24 do 12 miesięcy. Jak wynika z uzasadnienia do treści wyroku TSUE w sprawie Prokuratur podobny termin zatrzymywania danych obowiązuje w większości państw członkowskich UE. Jeśli chodzi o podnoszone przez Rzecznika wątpliwości dotyczące art. 168a ustawy - Kodeks postępowania karnego, jest to przepis o charakterze generalnym, który wyznacza zasady w zakresie dopuszczalności dowodów na gruncie postępowania karnego we wszystkich rodzajach spraw. Tym samym ww. regulacja nie dotyczy tylko dowodów uzyskanych w drodze zatrzymania danych o ruchu i danych o lokalizacji. Analiza zasadności postulowanej zmiany ww. generalnego przepisu z obszaru procedury karnej wiąże się zatem z zakresem właściwości Ministra Sprawiedliwości.