Zgłoszenie udziału w postępowaniu przez Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie wniosku Prezydenta Konfederacji Lewiatan dotyczącego określenia płatnika składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu umowy zlecenia z dnia 2016-05-31.
Zgłoszenie udziału w postępowaniu przez Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie wniosku Prezydenta Konfederacji Lewiatan dotyczącego określenia płatnika składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu umowy zlecenia.
Rzecznik zgłosił udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym z wniosku Konfederacji Lewiatan dotyczącym określenia płatnika składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu umowy zlecenia. Rzecznik przedstawił stanowisko, że przepis ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w zakresie nadania statusu płatnika składek dla pracodawcy za pracownika z tytułu umowy zlecenia zawartej przez tego pracownika z osoba trzecią, na podstawie której to umowy wykonał pracę na rzecz własnego pracodawcy jest niezgodny z zasadą demokratycznego państwa prawnego, zasadą wolności działalności gospodarczej i dopuszczalnością ograniczenia tej wolności tylko w drodze ustawy oraz z prawem własności, równej ochronie tego prawa i z zasadą ograniczenia własności tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności.
Przedmiotem wniosku jest ugruntowana wykładnia zaskarżonych przepisów przyjęta w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych, w świetle której płatnikiem składek z tytułu umowy zlecenia, jest pracodawca, a nie zleceniodawca. Zakwestionowane przepisy ustawy zostały sformułowane w sposób niepełny i nieprecyzyjny pozwalający na nadanie im praktycznego kształtu kolidującego z Konstytucją. W świetle przepisów ustawy to pracodawca, a nie podmiot, z którym pracownik zawiera umowę cywilnoprawną ma obowiązek pełnienia roli płatnika składek. Pracodawca ma więc obowiązek pełnić rolę płatnika składek należnych od kwot wynagrodzenia z tytułu umów, których nie jest stroną i o których zawarciu może nie wiedzieć. Przyczyny takiego ukształtowania omawianego przepisu należy upatrywać w dążeniu ustawodawcy do ograniczenia korzystania przez pracodawców z umów cywilnoprawnych celem zatrudnienia własnych pracowników do zadań wykonywanych przez nich w ramach łączącego ich stosunku pracy oraz ochronie pracowników przed skutkami zmian, polegających na przekazywaniu pracowników przez macierzystego pracodawcę innym podmiotom. W opinii Rzecznika omawiany przepis ustawy narusza szeroko pojętą zasadę demokratycznego państwa prawnego bowiem co do zasady ustawodawca powinien zagwarantować adresatom unormowań maksymalną przewidywalność i jasność, tak aby nie stawało się ono pułapką dla obywatela, który powinien móc układać swoje sprawy w zaufaniu, że nie naraża się na skutki niedające się przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i że jego działania, podejmowane zgodnie z obowiązującym prawem, będą także w przyszłości uznawane przez porządek prawny. "Pułapka prawna" polega w tym wypadku na tym, że pracodawca jako płatnik składek w oparciu o obowiązujący sposób naliczania i odprowadzania składek działając w zaufaniu do dokonanej oceny, podejmuje decyzje w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej, ale gdy okaże się, że decyzje organu były błędne ponosi wszelkie konsekwencje tych błędów. Zakwestionowany przepis narusza również konstytucyjne gwarancje wolności działalności gospodarczej, która obejmuje możliwość podejmowania i prowadzenia działalności, której celem jest osiągnięcie zysku. Działalność gospodarcza ma z założenia zarobkowy charakter. Wolność działalności gospodarczej polega zatem na możliwości podejmowania decyzji gospodarczych, w tym przede wszystkim wyboru rodzaju (przedmiotu) działalności i wyboru prawnych form ich realizacji oraz z natury rzeczy podejmowania różnego rodzaju działań faktycznych. Zaskarżony przepis narusza także konstytucyjne prawo do ochrony własności. W przedstawionym wniosku ograniczenie prawa własności polega na naruszeniu prawa do posiadania i dysponowania własnością przez prawodawcę, a wynika ze zobowiązania do uiszczenia składek na ubezpieczenia społeczne w zakresie, który nie został wysłowiony w tekście ustawy, lecz został wyinterpretowany w oparciu o nieprecyzyjną, ustawową normę prawną. Takie ograniczenie w Konstytucji należy uznać za niedopuszczalne.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w części obejmującej zwrot „lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy", jest zgodny z zasadą poprawnej legislacji wywodzoną z art. 2 Konstytucji. W pozostałym zakresie Trybunał postanowił umorzyć postępowanie. W uzasadnieniu Trybunał wskazał, że analiza treści art. 8 ust. 2a u.s.u.s. nie pozostawia wątpliwości, że celem zarówno pierwszej części tego przepisu dotyczącej uznania za pracownika w rozumieniu u.s.u.s. osoby, która wykonując pracę na podstawie jednej z wymienionych umów prawa cywilnego, umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, jak i jego końcowego fragmentu wskazującego, że pracownikiem w rozumieniu u.s.u.s. jest także osoba, która w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy, było objęcie obowiązkiem ubezpieczeń społecznych przychodów dotychczas nieoskładkowanych, a w konsekwencji ochrona praw pracowniczych i przeciwdziałanie praktykom obchodzenia przepisów prawa. Trybunał zwrócił również uwagę, że pracodawca nie jest pozbawiony wpływu na to, komu faktycznie powierzy wykonanie zawartej umowy cywilnoprawnej, a co za tym idzie, czy będzie podlegał obowiązkom z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. W kontekście naruszenia zasady poprawnej legislacji, wywodzonej z art. 2 Konstytucji, skarżący podnieśli zarzut naruszenia przez art. 8 ust. 2a u.s.u.s., zasady spójności systemu prawa nakazującej takie formułowanie przepisów, by nakładane na adresatów prawa obowiązki były możliwe do zrealizowania w świetle innych obowiązujących regulacji. Skarżący wskazywali przy tym na brak możliwości uzyskania stosownych informacji, które są niezbędne do wykonania przez pracodawców obowiązku z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne w związku z zawarciem przez pracowników umów cywilnoprawnych z innymi podmiotami. Trybunał, w ślad za orzecznictwem Sądu Najwyższego, wskazał, że pracodawca ma prawo domagania się informacji w zakresie wysokości przychodu pracownika z tytułu umowy cywilnoprawnej zawartej przez tego pracownika z innym podmiotem dla celów ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne przede wszystkim od samego pracownika w ramach trójstronnego stosunku ubezpieczeń społecznych łączącego ubezpieczonego, płatnika składek oraz organ rentowy. Trybunał przypomniał ponadto, że jego kognicja nie obejmuje poziomej kontroli norm prawnych. Tym samym, podniesione przez skarżących zastrzeżenia w kontekście niespójności art. 8 ust. 2a u.s.u.s., z przepisami podatkowymi pozostają poza kognicją Trybunału.