Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Stanowisko w sprawie sześciu pytań przedstawionych do rozstrzygnięcia przez pełny skład Izby Cywilnej Sądu Najwyższego.

Rzecznik Praw Obywatelskich został wezwany do przedstawienia stanowiska w sprawie sześciu pytań przedstawionych do rozstrzygnięcia przez skład całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego (sygn. akt III CZP 11/21). Formę realizacji tego postanowienia determinuje okoliczność, że nie sprecyzowano prawnej podstawy udziału Rzecznika w sprawie.

Zagadnienia prawne przedstawione do rozstrzygnięcia Izbie Cywilnej SN dotyczą rozbieżności występujących w sporach sądowych dotyczących konsumenckich kredytów na cele mieszkaniowe, denominowanych bądź indeksowanych do franka szwajcarskiego.

Szersza wypowiedź SN w tych sprawach jest, zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich, niezwykle potrzebna. W ostatnich latach RPO podejmował intensywne działania dotyczące licznych toczących się sporów sądowych na tle umów frankowych, które ujawniły, że jednym z podstawowych problemów jest nieprawidłowe stosowanie przez sądy prawa Unii Europejskiej (przepisów dyrektywy 93/13). Rozstrzygnięcie SN będzie natomiast dokonywane w obszarze, który w dużym stopniu został już zagospodarowany przez orzecznictwo TSUE na tle dyrektywy 93/13. Z tego powodu uwagi Rzecznika skupiają się na unijnym aspekcie rozstrzygnięcia.

RPO przedstawił sformułowane przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wytyczne wskazujące granice swobody orzeczniczej, jaka pozostała sądom polskim oraz skutki, jakie - zgodnie z orzecznictwem TSUE - mają wywołać krajowe rozstrzygnięcia sądowe. Biorąc pod uwagę związanie sądów krajowych orzecznictwem TSUE, nie można jednak pominąć potencjalnych skutków, jakie mogą pojawić się na tle rozstrzygnięcia składu całej Izby Cywilnej, w związku z jej częściowym nieprawidłowym obsadzeniem. Stanowisko przedstawione przez Rzecznika obejmuje więc dwie części.

Pierwsza odnosi się do kwestii związanych ze statusem sędziów biorących udział w rozstrzygnięciu i skutków, jakie będzie rodziło to dla przyszłej uchwały. Sąd Najwyższy - a w jego ramach Izba Cywilna - należy do systemu krajowych środków odwoławczych w dziedzinach objętych prawem Unii. Zgodnie z unijną zasadą skutecznej ochrony sądowej, wyrażoną w art. 19 ust. 1 akapit 2 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), Izba Cywilna SN musi odpowiadać wymogom tej zasady. SN orzekający w pełnym składzie Izby Cywilnej, ze względu na wadliwe powołanie części jej składu, nie odpowiada dwu konstytutywnym kryteriom "sądu" w rozumieniu zasady skutecznej ochrony sądowej: ustanowienia na mocy ustawy oraz niezależności, niezawisłości i bezstronności. Niespełnienie tych wymogów, łącznie lub nawet samodzielnie, wystarczy do uznania, że Izba Cywilna SN w pełnym składzie nie jest uprawniona do orzekania w sprawach z elementem unijnym.

Druga część stanowiska koncentruje się na aspekcie europejskim analizowanych zagadnień materialnoprawnych. Rzecznik przedstawił w niej wnioski wypływające z orzecznictwa TSUE, które determinują zakres swobody orzeczniczej SN i powinny zostać uwzględnione w podejmowanej uchwale.

RPO podkreślił, że w świetle orzecznictwa TSUE nie istnieje obecnie na tle prawa polskiego możliwość zastąpienia abuzywnej klauzuli przeliczeniowej przepisem prawa. Stanowisko omawia standard ochrony konsumenta, jaki powinien zostać uwzględniony podczas rozstrzygania na tle prawa krajowego o skutkach eliminacji klauzul przeliczeniowych z kredytów indeksowanych i denominowanych.

Rzecznik przedstawił stanowisko Trybunału, które należy uwzględnić przy rozliczaniu świadczeń stron w przypadku upadku umowy. Zwrócił uwagę na minimalne wymogi, spełnienia jakich wymaga - w kwestii przedawnienia roszczeń - od polskiego systemu prawo unijne, podkreślając, że pozostawiają one obecnie niewielki zakres swobody sądom krajowym.

Rzecznik stanął ponadto na stanowisku, że w razie upadku umowy kredytowej jakiekolwiek roszczenia przewyższające wysokość świadczonej kwoty kredytu (np. roszczenia banku o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału) powinny zostać uznane za niedopuszczalne w świetle prewencyjnego celu dyrektywy 93/13, jak również standardu ochrony konsumenta, którego dyrektywa wymaga.