Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie problemów systemowych dotyczących zasad kierowania nieletnich do Młodzieżowych Ośrodków Wychowawczych oraz funkcjonowania tych ośrodków.

Na podstawie dotychczasowych wizytacji Młodzieżowych Ośrodków Wychowawczych w całej Polsce, Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur zaobserwował istnienie szeregu problemów systemowych, które w istotny sposób wpływają negatywnie na sposób traktowania nieletnich przebywających w tych placówkach. Dane (m.in. z raportu NIK z 2018 r.) wskazują, że zdiagnozowane problemy mają realny wpływ na bezpieczeństwo wychowanków oraz efektywność pracy prowadzonej w MOW-ach. Wobec tak istotnych problemów, konieczna jest ponowna weryfikacja przepisów regulujących funkcjonowanie MOW-ów oraz wdrożenie skutecznych zmian, w celu naprawy systemu resocjalizacji dzieci i młodzieży w Polsce.

Rozpoczynając od podstaw funkcjonowania MOW-ów, Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę, że umieszczenie w MOW jest, po ustanowieniu nadzoru kuratora lub rodziców, najczęściej stosowanym środkiem przewidzianym w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich. Tymczasem, jako środek o największej dolegliwości dla nieletniego, powinien być on stosowany przede wszystkim w sytuacjach, w których wcześniejsze próby pracy z nieletnimi nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Kierowanie nieletnich do MOW-ów bez objęcia wsparciem rodziny nieletniego, stanowi przykład stosowania przez państwo leczenia objawowego, o niskiej efektywności, nielikwidującego przyczyn problemu.

Izolacyjny charakter środka wychowawczego, niesie za sobą również ryzyko niewłaściwego traktowania oraz naruszania podstawowych praw nieletnich przebywających w tego typu placówkach. Co więcej, placówki podzielono jedynie na resocjalizacyjno-wychowawcze oraz resocjalizacyjno-rewalidacyjne przeznaczone dla nieletnich z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. Brak wyodrębnienia wyspecjalizowanych placówek powoduje konieczność uśrednienia oferty, aby dopasowana była do jak największej liczby wychowanków, co przekłada się na gorsze wyniki.

Problemem jest także brak określenia dolnej granicy wieku nieletnich, którzy mogą być kierowani do MOW-ów. Obecne brzmienie ustawy umożliwia kierowanie do tych placówek zarówno kilkuletnie dzieci, jak i nieletnich tuż przed osiągnięciem przez nich pełnoletności. Taka sytuacja wydaje się stwarzać więcej zagrożeń aniżeli szans na kształtowanie pozytywnych wzorców zachowań u najmłodszych wychowanków. Dodatkowo, dzieci młodsze są szczególnie narażone na przemoc ze strony starszych wychowanków.

W obecnym stanie prawnym brak jest również przepisów regulujących minimalny okres, na jaki nieletni może być umieszczony w MOW-ie, w którym możliwa byłaby realizacja celu, który stanowił podstawę umieszczenia w ośrodku. Ustalenie minimalnego okresu pozwoliłoby uniknąć sytuacji, w których nieletni trafiają do MOW tak późno, że prowadzenie z nimi jakiejkolwiek pracy resocjalizacyjnej nie jest po prostu możliwe.

W kontekście działania MOW-ów widoczny jest również problem ochrony zdrowia psychicznego nieletnich. Istnieją m.in. przesłanki, by przypuszczać, że farmakoterapia może być stosowana w celu niwelowania problemów wychowawczych. Konieczne jest stworzenie systemu kontroli nad farmakoterapią stosowaną wobec dzieci i młodzieży. Kolejnym istotnym problemem jest ograniczony dostęp do psychoterapii. Ze względu na niewielką liczbę psychoterapeutów zajmujących się psychoterapią dzieci i młodzieży, długi okres oczekiwania na wizytę u takiego specjalisty w ramach NFZ oraz wysokie koszty prywatnych wizyt, zalecenia formułowane przez lekarzy psychiatrów dotyczące konieczności uczestniczenia przez nieletnich w psychoterapii pozostają nierealizowane.

Rzecznik zwrócił się do Premiera z prośbą o poinformowanie o stanowisku zajętym w związku z opisanymi problemami, a w szczególności o przedstawienie informacji na temat aktualnych i planowanych działań w przedstawionym zakresie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki w piśmie z 4 listopada 2021 r. wskazała, że z informacji przekazanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości wynika, iż naprzeciw postulatom dotyczących zmian legislacyjnych w obszarze wskazanym w piśmie Rzecznika wychodzi inicjatywa ustawodawcza Ministra Sprawiedliwości - projekt ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich, włączony, decyzją Zespołu ds. Programowania Prac Rządu, do wykazu prac Rady Ministrów. Sekretarz Stanu przypomniała też, że rodziny zagrożone kryzysem są stale monitorowane przez pracowników socjalnych, pedagogów, psychologów, pracowników medycznych i inne instytucje, w tym także – w razie potrzeby – Policję i kuratorów sądowych. Natomiast, minister właściwy do spraw oświaty i wychowania monitoruje i koordynuje sprawowanie nadzoru pedagogicznego na terenie kraju, w szczególności działalność kuratorów oświaty w tym zakresie. Ponadto, ustala podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa, w tym zadania z zakresu nadzoru pedagogicznego. Sekretarz Stanu poinformowała jednocześnie, że obecnie w resorcie edukacji i nauki trwają prace nad przygotowaniem nowych rozwiązań prawnych zapewniających szeroko rozumiane wsparcie rozwoju dzieci i młodzieży oraz podnoszenie jakości oddziaływań placówek systemu oświaty, w tym również w zakresie opieki nad zdrowiem psychicznym dzieci i młodzieży.