Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie dramatycznej sytuacji osób przebywających na granicy w okolicach Usnarza Górnego.

Od 2008 r. Rzecznik Praw Obywatelskich wykonuje w Polsce funkcję organu wizytującego do spraw zapobiegania torturom i innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu (Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur) w rozumieniu Protokołu fakultatywnego do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (dalej: OPCAT).

Mając na uwadze powyższe, a także w związku ze sprzecznymi informacjami dotyczącymi dokładnej lokalizacji grupy cudzoziemców próbujących od ponad dwóch tygodni przekroczyć granicę państwową w okolicach miejscowości Usnarz Górny, przedstawiciele KMPT udali się na miejsce w dniu 24 sierpnia 2021 r. celem sprawdzenia sytuacji przebywających tam osób, a także związanej z tym jurysdykcji państwowej.

Wizytującym umożliwiono rozmowę z 32 cudzoziemcami zamieszkującymi prowizoryczne obozowisko, otoczone przez polskie i białoruskie służby mundurowe. Z uzyskanych informacji wynika, iż osoby te (27 mężczyzn i 5 kobiet - w tym najmłodsza w wieku 15 lat) są bardzo złym stanie fizycznym i psychicznym. Przedstawicieli Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur poinformowano o braku dostępu cudzoziemców do jakiejkolwiek pomocy medycznej czy leków. Przebywające w obozie osoby zgłosiły również, że uniemożliwiono im kontakt z polskimi prawnikami, którym udzieli pełnomocnictw.

W ocenie Rzecznika warunki, w których przebywają cudzoziemcy oraz fakt, iż odmawia się im możliwości realizacji najbardziej podstawowych, fizjologicznych potrzeb oraz dostępu do opieki lekarskiej, prawnej i procedury uchodźczej noszą znamiona nieludzkiego i poniżającego traktowania.

Z ustaleń poczynionych przez przedstawicieli KMPT wynika, iż obóz zlokalizowany jest prawdopodobnie po białoruskiej stronie granicy. Fakt ten wskazuje, co do zasady, że odpowiedzialność za zdrowie i bezpieczeństwo przebywających tam osób leży po stronie władz Republiki Białorusi. Nie można jednak pominąć kluczowej w opinii RPO kwestii, związanej z deklarowanym wielokrotnie funkcjonariuszom Straży Granicznej, także w obecności pracowników Biura RPO, zamiarem ubiegania się w Polsce o nadanie statusu uchodźcy.

Rzecznik zwrócił uwagę, iż dalsze niewywiązywanie się przez Straż Graniczną z obowiązku przyjęcia wniosków o udzielenie statusu uchodźcy i umożliwienia cudzoziemcom dostępu do przewidzianej przepisami prawa procedury narazić może Polskę na odpowiedzialność przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, z tytułu naruszenia m.in. zakazu stosowania tortur z art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Rozumiejąc stojący po stronie władz publicznych obowiązek zabezpieczenia granic państwowych i uprawnienie do sprawowania kontroli wjazdu cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, Rzecznik zaapelował do Ministra o zobowiązanie Straży Granicznej do umożliwienia cudzoziemcom dostępu do procedury uchodźczej, w oparciu o obowiązujące przepisy prawa krajowego, a także o międzynarodowe zobowiązania wynikające z zawartych przez Polskę umów międzynarodowych.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji w piśmie z 19 października 2021 r. wyjaśnił, iż cudzoziemcy, o których mowa w wystąpieniach Rzecznika przebywają na terytorium Republiki Białorusi, tym samym odpowiedzialność za udzielnie im pomocy spoczywa na władzach białoruskich. Rząd RP 22 sierpnia 2021 r. skierował do władz Białorusi notę dyplomatyczną, zawierającą propozycję natychmiastowego dostarczenia cudzoziemcom przebywającym na terytorium tego kraju pomocy rzeczowej. Strona białoruska nie zezwoliła na wjazd konwoju humanitarnego, co obecnie uniemożliwia udzielenie wsparcia ww. cudzoziemcom. Kwestie dotyczące udzielania ochrony międzynarodowej na terytorium naszego kraju reguluje ustawa o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskie. Straż Graniczna nie może ingerować i prowadzić swoich działań na terytorium innego państwa. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji nie podziela opinii wyrażonej w wystąpieniu RPO, że ewentualny kontakt werbalny pomiędzy osobami przebywającymi na terytorium Białorusi a funkcjonariuszami Straży Granicznej, samodzielnie konstytuuje relację jurysdykcji państwa polskiego nad tymi osobami w rozumieniu Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Podsekretarz Stanu wskazał też, że wszyscy cudzoziemcy poszukujący w naszym kraju ochrony międzynarodowej mają prawo do złożenia wniosku o jej udzielenie w przejściu granicznym podczas kontroli granicznej (również w sytuacji, gdy nie spełniają warunków wjazdu i pobytu na terytorium Polski).