Wystąpienie do Przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej w sprawie potrzeby zagwarantowania prawa do organizacji referendum z dnia 2021-09-14.
Wystąpienie do Przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej w sprawie potrzeby zagwarantowania prawa do organizacji referendum.
Z postępowań w sprawie wniosków indywidualnych kierowanych do Rzecznika Praw Obywatelskich wynika, że obywatele, który chcą wykonać przysługujące im na podstawie art. 170 Konstytucji prawo do organizacji referendum i udziału w nim, w szczególności inicjatorzy referendów lokalnych, napotykają w praktyce istotne trudności w wypełnieniu wymogów określonych w przepisach ustawy o referendum lokalnym (dalej jako: "ustawa o referendum lokalnym"). Szczególnie problematyczny w tym kontekście jest obowiązek zebrania odpowiedniej liczby podpisów poparcia pod wnioskiem o przeprowadzenie referendum wraz z adresem zgodnym z danymi ujętymi w rejestrze wyborców.
W praktyce obywatele często nie mają świadomości tego, że dla skutecznego skorzystania z prawa do poparcia inicjatywy referendalnej konieczne jest podanie takich samych danych adresowych, jak te które były podstawą zameldowania na pobyt stały lub wniosku o dopisanie do rejestru wyborców. Może to wynikać zarówno z braku wiedzy, jak i błędu lub braku właściwej uwagi. Korelacja pomiędzy tymi danymi nie jest przy tym wskazana wprost w przepisach ustawy o referendum lokalnymi i stanowi pewnego rodzaju pułapkę prawną dla osób, które są mobilne społecznie lub posiadają więcej niż jedno miejsce zamieszkania.
Nie jest intencją Rzecznika kwestionowanie obecnego kształtu przepisów ustawy o referendum lokalnym i odesłania do przepisów Kodeksu wyborczego oraz ich wykładni polegającej na konieczności podania adresu zamieszkania zgodnego z danymi ujętymi w rejestrze wyborców. Wydaje się to w pełni uzasadnione koniecznością zapobiegania nadużyciom w postaci wykonywania przez obywateli praw wyborczych w wielu jednostkach samorządu terytorialnego jednocześnie, co stanowiłoby istotne naruszenie zasady równości praw wyborczych i, w kontekście referendum lokalnego, praw przysługujących pozostałym członkom wspólnoty samorządowej. Warto jednakże zaznaczyć, że egzekwowanie tego wymogu nie musi w sposób konieczny wiązać się ze wskazanymi powyżej problemami przy założeniu, że wymóg ów jest powiązany z odpowiednimi działaniami informacyjnymi oraz lepszą komunikacją.
W tym kontekście RPO przypomniał istniejącą już dobrą praktykę Państwowej Komisji Wyborczej, która polega na zaznaczaniu w sposób wyraźny w przygotowywanych urzędowo wzorach dokumentów zbierania poparcia w ramach innych typów procedur wyborczych, takich jak m. in. wybory do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, że adres zamieszkania obywatela udzielającego poparcia powinien być zgodny z adresem ujęcia w rejestrze wyborczym. Taki wzór nie figuruje jednak na stronie Państwowej Komisji Wyborczej w odniesieniu do referendum lokalnego. Jego opracowanie, wraz z adnotacją o konieczności zgodności podawanych danych z treścią rejestru wyborczego, mogłoby znacznie ułatwić wykonywanie przez inicjatorów referendów lokalnych oraz członków wspólnoty samorządowej ich praw.
Biorąc pod uwagę powyższe, Rzecznik zwrócił się do Przewodniczącego PKW z prośbą o rozważenie stworzenia urzędowego wzoru wykazu podpisów pod wnioskiem o przeprowadzenie referendum lokalnego oraz podjęcia działań informacyjnych w tym zakresie.