Zgłoszenie udziału w postępowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej M. K. (sygn. akt SK 16/15) z dnia 2015-06-16.
Zgłoszenie udziału w postępowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej M. K. (sygn. akt SK 16/15).
Z sygnałów napływających do Rzecznika wynika, że obywatele mają znaczne trudności w uzyskaniu od instytucji bankowych informacji związanych z sytuacją majątkową ich bliskich osób zmarłych. Bardzo często zdarzają się przypadki, kiedy posiadacze rachunku bankowego nie korzystają z ustanowienia dyspozycji na wypadek śmierci, przewidzianej w ustawie Prawo bankowe, a także nie pozostawiają osobom najbliższym informacji o umowach zawartych z bankiem, na przykład o zaciągniętych kredytach. W przypadku śmierci dłużnika, bank powołując się na tajemnicę bankową, może odmówić udzielenia spadkobiercom podstawowych informacji dotyczących zobowiązań zmarłych osób bliskich. Po uzyskaniu klauzuli wykonalności, co w zasadzie jest tylko formalnością, rozpoczyna się postępowanie egzekucyjne, w toku którego bank może niemal natychmiast wyegzekwować należności bankowe. Spadkobiercy nie mają dostępu do informacji o stanie zobowiązań zmarłego, na podstawie których mogliby podjąć decyzję o sposobie przyjęcia spadku lub odrzucenia spadku. Nie mają również dostatecznych możliwości pozwalających na podjęcie skutecznej obrony przed tytułem wykonawczym wystawionym w oparciu o bankowy tytuł egzekucyjny. Przy ograniczonych możliwościach dostępu do materiałów dowodowych spadkobiercy muszą prowadzić spór przeciwko instytucji bankowej, która jest w posiadaniu całości dokumentacji sprawy i jednocześnie została uprawniona do dochodzenia swych roszczeń w uproszczonym trybie. Na spadkobiercach spoczywa również cały ciężar dowodzenia, a także ponoszenia kosztów związanych z wszczęciem postępowania. Spadkobiercy nie mają w zasadzie szans uchronić się przed nieprzewidzianymi skutkami umów zawartych przez ich osoby najbliższe. W ocenie Rzecznika mamy do czynienia z ewidentnym zachwianiem równowagi w relacji stron stosunku prywatnoprawnego, jakimi w następstwie dziedziczenia staje się spadkobierca i instytucja bankowa. Wadliwie ukształtowana procedura prowadzi do nieuzasadnionego ograniczenia konstytucyjnego prawa do rzetelnego i sprawiedliwego procesu, w którym zagwarantowane jest równouprawnienie stron. W ocenie Rzecznika zaskarżony w skardze konstytucyjnej przepis ustawy Prawo bankowe w zakresie, w jakim pozwala wystawić bankowy tytuł egzekucyjny i nadać mu klauzulę wykonalności przeciwko spadkobiercom osoby, która dokonała czynności bankowej, nadmiernie ogranicza konstytucyjne prawo do sądu w kontekście zasady równości, a także powoduje nadmierne ograniczenie prawa własności spadkobiercy.
Pierwszą przyczyną, z powodu której postępowanie musi być umorzone to powołanie się przez skarżącego na art. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji, które w myśl orzecznictwa Trybunału nie mogą stanowić samodzielnego wzorca kontroli. Powoływanie się na regulacje ogólne o charakterze zasad jako wzorce kontroli konstytucyjności prawa jest możliwe i dopuszczalne wówczas, gdy nie istnieją normy konstytucyjne o większym stopniu szczegółowości, ściśle wiążące się z kontrolowanymi przepisami.
Po drugie, w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym obowiązuje zasada ne bis in idem, rozumiana z uwzględnieniem specyfiki tego postępowania. Jest to instytucja wykształcona przez doktrynę i orzecznictwo w celu zapewnienia stabilizacji sytuacji powstałych w wyniku orzeczenia ostatecznego jako formalnie prawomocnego, jeżeli dany przepis był przedmiotem orzekania pod kątem tego samego wzorca kontroli.
Trybunał uznaje, że ponowne orzekanie w tego typu sprawie nie jest "niedopuszczalne" (res iudicata), lecz jest zbędne, w rozumieniu art. 40 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Zdaniem Trybunału warunkiem dopuszczalności i celowości rozpoznania takiej sprawy jest, po pierwsze, zróżnicowanie zakresu wynikającej z tych samych przepisów normy: kwestionowanej lub stanowiącej punkt odniesienia dla sądu konstytucyjnego. Skarżący powinien przedstawić nowe argumenty, okoliczności i dowody uzasadniające prowadzenie postępowania i wydanie wyroku.
W ocenie Trybunału w niniejszej sprawie nie ma podstaw faktycznych i prawnych do przełamania zasady ne bis in idem. Instytucja bankowego tytułu egzekucyjnego, w tym kluczowe dla niej regulacje art. 96 ust. 1 i art. 97 ust. 1 prawa bankowego były już przedmiotem kontroli konstytucyjności w postępowaniu zakończonym wyrokiem Trybunału z 14 kwietnia 2015 r. (sygn. P 45/12, OTK ZU nr 4/A/2015, poz. 46). Należy wskazać, że rozstrzygając tę sprawę Trybunał pozostawił czasowo w systemie prawa art. 96 ust. 1 i art. 97 ust. 1 prawa bankowego, ponieważ natychmiastowe ich wyeliminowane mogłoby spowodować stan wtórnej niekonstytucyjności, większej niż wywoływany przez te przepisy. Wobec przyjęcia, że w zaskarżonym zakresie również zasadne jest odroczenie terminu utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnych przepisów, nie jest celowe prowadzenie postępowania i orzekanie w kwestii, która została już jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygnięta przez Trybunał Konstytucyjny.