Zgłoszenie udziału w postępowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej R. Z. dotyczącej ograniczenia prawa osób represjonowanych do odszkodowania i zadośćuczynienia (sygn. akt SK 7/14) z dnia 2014-06-11.
Zgłoszenie udziału w postępowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej R. Z. dotyczącej ograniczenia prawa osób represjonowanych do odszkodowania i zadośćuczynienia (sygn. akt SK 7/14).
Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawia następujące stanowisko: Art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego - w zakresie, w jakim nie przyznaje prawa do odszkodowania za poniesioną szkodę
i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę od Skarbu Państwa osobom represjonowanym, wobec których stwierdzono nieważność postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania i poszukiwania listem gończym, które zostało wydane, lecz nie wykonane - jest niezgodny z art. 77 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji. Zgodnie z tekstem pierwotnym ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługiwało w wyniku wydania orzeczenia albo decyzji, a nie było konieczne jej wykonanie. Nowelizacja ustawy rozszerzyła okres czasu, w ramach którego wydane orzeczenia mogą zostać uznane za nieważne (1 stycznia 1944 r. - 31 grudnia 1989 r.). Jednocześnie wprowadzono ograniczenie polegające na tym, że od Skarbu Państwa przysługuje odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wykonania orzeczenia albo decyzji, a nie ich wydania. Ustawodawca nie wskazał przy tym żadnych argumentów przemawiających za tą zmianą.
Ograniczenie odszkodowania i zadośćuczynienia jedynie do "wykonania" orzeczenia lub decyzji z jednoczesnym pozbawieniem osób represjonowanych rekompensaty z tytułu ich "wydania" powoduje, że znaczna część dolegliwych represji i krzywd jej nie podlega. Zgodnie z art. 77 ust. 1 Konstytucji, każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Przepis ten stanowi źródło prawa podmiotowego do egzekwowania odpowiedzialności władzy publicznej. Sam fakt dopuszczenia się przez organ władzy publicznej niezgodnego z prawem działania nie rodzi po jego stronie zobowiązania o charakterze finansowym, konieczne jest dodatkowo powstanie szkody. Regulacja wyłączająca spoza zakresu odszkodowania lub zadośćuczynienia szkodę wynikłą z wydania orzeczenia lub decyzji, które były bezprawne, nie może korzystać z ochrony w świetle zasady sprawiedliwości społecznej wynikającej z zasady demokratycznego państwa prawnego. Jako niezgodna z tą zasadą musi być uznana regulacja pozbawiająca jednostkę odszkodowania i zadośćuczynienia za niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej, które wyrządziło jej szkodę finansową, a także dostarczyło cierpień i niedogodności życiowych spowodowanych szykanami wskutek wydanych decyzji (np. zwolnienia z pracy, utraty przydziału mieszkania funkcyjnego, przywilejów emerytalno-rentowych), co często powodowało pogorszenie się sytuacji finansowej całej rodziny pokrzywdzonego. Zasada sprawiedliwości społecznej wymaga, aby państwo prawa naprawiło tego rodzaju szkody i krzywdy wynikłe z niezgodnego z prawem działania organu władzy publicznej.