Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym wszczętym wnioskiem Prokuratora Generalnego o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym wszczętym wnioskiem Prokuratora Generalnego z dnia 27 lipca 2021 r. w sprawie o sygnaturze akt K 6/21.

Rzecznik przedstawił w tej sprawie następujące stanowisko: 1. Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym, na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, podlega umorzeniu z uwagi na niedopuszczalność wydania orzeczenia. 2. Z ostrożności procesowej, gdyby postępowanie niniejsze jednak nie zostało umorzone zgodnie pkt 1 niniejszego stanowiska, Rzecznik wniósł o uznanie, że art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, we wskazanym przez Prokuratora Generalnego zakresie, nie jest niezgodny z powołanymi we wniosku Prokuratora Generalnego wzorcami konstytucyjnymi.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Stanowisko nieuwzględnione (wyrok z 24 listopada 2021 r., sygn. akt K 6/21).
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 w zakresie w jakim pojęciem sądu użytym w tym przepisie obejmuje Trybunał Konstytucyjny, jest niezgodny z art. 173 w związku z art. 10 ust. 2, art. 175 ust. 1 i art. 8 ust. 1 Konstytucji oraz że art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji, w zakresie jakim przyznaje Europejskiemu Trybunałowi Praw Człowieka kompetencję do oceny legalności wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego, jest niezgodny z art. 194 ust. 1 w związku z art. 8 ust. 1 Konstytucji. Ponadto TK postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.
W uzasadnieniu Trybunał podkreślił, że nie kwestionuje autonomicznego rozumienia pojęcia sąd, którym posługuje się art. 6 ust. 1 Konwencji. Znane jest mu bowiem orzecznictwo ETPC, w którym przyjmuje on, że za sąd w znaczeniu konwencyjnym można uznać organ, który jest władny do samodzielnego podejmowania wiążących rozstrzygnięć, został ustanowiony przez ustawę i działa w sposób zapewniający niezawisłość i bezstronność. Nie ma przy tym znaczenia, czy dany organ uznawany jest za sąd w prawie krajowym. TK zwrócił jednak uwagę, że z autonomicznego rozumienia pojęcia sądu wynika jednocześnie obowiązek każdorazowego wnikliwego badania przez ETPC, czy ustrój sądu konstytucyjnego i postępowanie przed nim odpowiadają warunkom, od spełnienia których zależy dopuszczalność odnoszenia do niego standardu z art. 6 ust. 1 Konwencji.
Trybunał wskazał, iż Trybunał Konstytucyjny nie jest sądem w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji. Norma wywiedziona z tego przepisu, obejmująca pojęciem „sąd” Trybunał, jest zatem sprzeczna z przepisami Konstytucji, określającymi pozycję ustrojową polskiego sądu konstytucyjnego. W świetle art. 173 i art. 10 ust. 2 Konstytucji sądy i trybunały, choć wymienione są łącznie jako organy władzy sądowniczej, mają różne kompetencje, przy czym monopol w zakresie sprawowania wymiaru sprawiedliwości w rozumieniu rozstrzygania indywidualnych spraw cywilnych, karnych czy administracyjnych, a zatem tych, do których odnosi się art. 6 ust. 1 Konwencji, mają wyłącznie Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne i sądy wojskowe. Trybunał dokonuje zaś hierarchicznej kontroli norm, w efekcie której przepisy niezgodne z normami wyższego rzędu są derogowane z systemu prawa. Wyroki Trybunału, zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji, mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Znaczy to, że nawet te wydane w trybie kontroli konkretnej, to jest po rozpoznaniu skargi konstytucyjnej albo pytania prawnego, mają charakter erga omnes, co zasadniczo odróżnia Trybunał od sądów, których rozstrzygnięcia zawsze wywierają skutki wyłącznie między stronami postępowania sądowego.
W ocenie TK norma uznająca Trybunał za sąd rozstrzygający indywidualne spory w rozumieniu art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji, narusza przepisy Konstytucji, statuujące pozycję ustrojową polskiego sądu konstytucyjnego, to jest interpretowane związkowo art. 10 ust. 2, art. 173 i art. 175 ust. 1. Trybunał uwzględnił zarzut Prokuratora Generalnego, zgodnie z którym konsekwencją „zmodyfikowania konstytucyjnego rozumienia podziału władzy sądowniczej na sądy i trybunały jest naruszenie zasady nadrzędności Konstytucji (...), o której mowa w jej art. 8 ust. 1”. Strażnikiem tej zasady jest Trybunał, którego obowiązkiem jest hamować próby kształtowania przez międzynarodowy organ stosowania prawa zupełnie nowego jakościowo standardu konwencyjnego, na który Polska, jako państwo-strona Konwencji, nie wyraziła zgody. W tym kontekście Trybunał zwrócił uwagę, że zawarty w art. 9 Konstytucji obowiązek przestrzegania przez Rzeczpospolitą wiążącego ją prawa międzynarodowego, nie może być realizowany w oderwaniu od art. 8 ust. 1 Konstytucji. Konstytucja ma bowiem bezwzględne pierwszeństwo obowiązywania i stosowania, a art. 9 Konstytucji w żadnej mierze nie stanowi wyjątku od zasady jej nadrzędności. TK podkreślił, iż okoliczność, że gwarancje wynikające z art. 6 ust. 1 Konwencji nie znajdują doń zastosowania, nie oznacza, że postępowanie przed Trybunałem nie musi spełniać określonego standardu. W tym przypadku nie są jednak potrzebne standardy międzynarodowe. Źródłem tych standardów jest Konstytucja, która wymaga, aby każdy organ władzy publicznej działał na podstawie i w granicach prawa, a to oznacza rzetelność postępowania przed danym organem i konieczność zapewnienia jego uczestnikom gwarancji procesowych charakteryzujących demokratyczne państwo prawne, którego źródłem jest art. 2 Konstytucji.