Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie projektu ustawy o dokumentach paszportowych.

Rzecznik Praw Obywatelskich jako konstytucyjny organ ochrony wolności i praw człowieka i obywatela oraz niezależny organ ds. równego traktowania z uwagą monitoruje toczące się obecnie prace nad projektem ustawy o dokumentach paszportowych (dalej jako: "projekt ustawy").

Już poprzedni Rzecznik Praw Obywatelskich skierował do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wystąpienie w odpowiedzi na pismo, przekazujące RPO do konsultacji wspomniany projekt ustawy. Niestety - pomimo upływu siedmiu miesięcy - do Biura RPO nie wpłynęło stanowisko Ministra w sprawie zgłoszonych uwag.

Wielu polskich obywateli i obywatelek urodzonych poza granicami RP, w których aktach urodzenia jako rodziców wskazano osoby tej samej płci, nie uzyskuje dokumentów umożliwiających korzystanie z wszelkich praw wynikających z obywatelstwa, w tym obywatelstwa unijnego. W wystąpieniach z 24 sierpnia 2016 r., 11 marca 2019 r., 9 marca 2020 r. i 22 sierpnia 2020 r. Rzecznik informował Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o przypadkach naruszania praw małoletnich obywateli RP polegających na odmowie transkrypcji ich zagranicznych aktów urodzenia, wymaganej w świetle art. 104 ust. 5 p.a.s.c. w sytuacji, kiedy obywatel polski ubiega się o polski dokument tożsamości lub nadanie numeru PESEL. Rzecznik podnosił, że taka praktyka organów administracji prowadzi do sytuacji, w której dzieci posiadające obywatelstwo polskie nie mają możliwości skutecznego ubiegania się o polskie dokumenty tożsamości, w tym dokumenty paszportowe, nie otrzymują numerów PESEL, co w konsekwencji skutkuje naruszeniem ich praw obywatelskich, zasady dobra dziecka, a także wypełnia znamiona dyskryminacji dziecka ze względu na status prawny rodziców (ich pozostawanie w jednopłciowym związku).

Od czasu ostatniej korespondencji w tym przedmiocie do Biura RPO wpłynęły kolejne skargi obywateli i obywatelek polskich, znajdujących się w opisanej sytuacji, spotykających się z formalnymi przeszkodami do uzyskania dokumentów paszportowych jedynie z tego względu, że nie mają prawnej możliwości uzyskania transkrypcji aktów urodzenia do polskiego porządku prawnego.

Dlatego też, w ocenie Rzecznika, nadal istnieje konieczność ustawowego uregulowania wymogów formalnych wniosku o wydanie paszportu tak, by w sposób wyraźny i jednoznaczny zapewnić możliwość uzyskania polskich dokumentów tożsamości, w tym paszportów, obywatelom polskim, w których zagranicznych aktach urodzenia wpisano jako rodziców osoby tej samej płci.

W tym zakresie w Biurze RPO analizie poddane zostały zmiany, którym uległ w następstwie konsultacji publicznych projekt ustawy. Niestety, w brzmieniu obecnym, projekt nie zakłada poprawy sytuacji obywateli i obywatelek polskich zamieszkujących zagranicą, których zagraniczne akty urodzenia obejmują rodziców tej samej płci, i którym do chwili złożenia wniosku paszportowego nie nadano numeru PESEL. Analiza projektu ustawy wskazuje, że odpisem zagranicznego aktu urodzenia lub "innym dokumentem potwierdzającym stan cywilny" będzie można posłużyć się jedynie składając wniosek o wydanie paszportu tymczasowego, w sytuacji, o której mowa w art. 48 ust. 1 pkt 4 projektu (tj. ubiegania się o paszport tymczasowy przez osoby przebywające poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, którym nie nadano numeru PESEL, w szczególnie uzasadnionych przypadkach). Istnieje zatem ryzyko, że osoby przebywające poza granicami RP, nieposiadające numeru PESEL i nie mogące uzyskać transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia, wciąż nie będą mogły skutecznie złożyć wniosku o paszport.

W związku z powyższym, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o wypracowanie takich rozwiązań, które umożliwią uzyskiwanie polskich dokumentów tożsamości, w tym paszportów stałych, także obywatelom polskim, w których zagranicznych aktach urodzenia wpisano jako rodziców osoby tej samej płci. RPO zaapelował też o rozważenie wprowadzenia do projektu ustawy wyraźnej regulacji dotyczącej osób ubiegających się o dokument paszportowy, nieposiadających numeru PESEL, zamieszkujących za granicą i posiadających akty urodzenia, w których widnieją rodzice tej samej płci, wprowadzającej możliwość przedłożenia odpisu zagranicznego aktu urodzenia przy składaniu wniosku o wydanie dokumentu paszportowego.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji w piśmie z 10 listopada 2021 r. przypomniał, iż z art. 5 ustawy o dowodach osobistych wynika, że prawo do posiadania dowodu osobistego przysługuje każdemu obywatelowi Rzeczypospolitej Polskiej (RP). Posiadanie polskiego obywatelstwa przez osobę ubiegającą się o ten dokument determinuje zatem po stronie organu administracji publicznej obowiązek jego wydania. Zasadność wydania dowodu osobistego musi jednak pozostawać w zgodzie z zasadami polskiego porządku prawnego, z którego jednoznacznie wynika, że matką dziecka jest kobieta, która je urodziła, natomiast przepisy dotyczące ojcostwa - niezależnie od sposobu jego ustalenia - zawsze jako ojca dziecka, w oczywisty sposób, wskazują mężczyznę. Sekretarz Stanu wyjaśnił, iż w przypadku, gdy w zagranicznym akcie urodzenia dziecka będącego polskim obywatelem jako rodzice zostały wpisane dwie kobiety, dziecko otrzyma dowód osobisty, w którym będą ujawnione dane kobiety, która jest matką dziecka, zaś rubryka dotycząca ojca pozostawiana będzie pusta. Analogiczny sposób postępowania znajdzie również zastosowanie w sytuacji, gdy w zagranicznym akcie urodzenia dziecka zostaną wpisani dwaj mężczyźni. Wówczas w dowodzie osobistym będą ujawniane dane mężczyzny, który jest ojcem dziecka, zaś rubryka dotycząca matki będzie pozostawiana niewypełniona. Wobec faktu, iż w procedurze wydania dowodu osobistego właściwy organ gminy występuje z urzędu o nadanie numeru PESEL osobie, która ma otrzymać dokument, w rejestrze PESEL również zostaną odzwierciedlone powyższe dane.