Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Edukacji i Nauki dotyczące planowanych zmian odnośnie zasad uczęszczania na lekcje religii i etyki w szkołach publicznych.

Rzecznik Praw Obywatelskich z uwagą monitoruje kwestie dotyczące poszanowania wolności sumienia i wyznania. Znaczna część kierowanych do RPO wniosków obywateli dotyczących tej problematyki odnosi się do różnych aspektów organizacji lekcji religii i obecności elementów o charakterze wyznaniowym w szkołach publicznych.

Dlatego też RPO z uwagą śledzi publiczne deklaracje MEiN dotyczące planowanych zmian w sprawie zasad uczęszczania na lekcje religii i etyki w szkołach publicznych. Zmiany te zakładają obligatoryjność zajęć etyki dla uczniów, których rodzice nie wyrażą woli zorganizowania przez szkołę lekcji religii. Zdaniem Rzecznika zasadne pozostaje zagwarantowanie możliwości uczestnictwa zarówno w lekcjach etyki, jak i religii. RPO wyraził także wątpliwości dotyczące powierzenia nauczania etyki katechetom.

Współcześnie, z punktu widzenia wymogów poszanowania wolności sumienia i wyznania, za dopuszczalne uznawane są trzy zasadnicze modele organizacji lekcji religii w szkołach publicznych: model świecki - lekcje religii zasadniczo niedostępne w szkole; model zintegrowany - w programie szkolnym istnieje obowiązkowy przedmiot obejmujący zarówno wiedzę o różnych religiach jak i o etyce; model równoległy - w szkole jest nauczana religia (odrębnie dla poszczególnych wyznań), a dla dzieci, których rodzice preferują światopogląd areligijny dostępne są zajęcia alternatywne - najczęściej z etyki. W Polsce funkcjonuje obecnie model równoległy, tj. obok lekcji religii o charakterze konfesyjnym organizowanych w przypadku wyznań o uregulowanej sytuacji prawnej, organizowane są również lekcje etyki.

W opinii Rzecznika w tak ważnej dla obywateli sprawie, o fundamentalnym znaczeniu dla wrażliwego poszanowania praw obywatelskich, zasadne byłoby poddanie wskazanego projektu konsultacjom społecznym. Wprowadzenie zapowiadanych zmian doprowadziłoby bowiem do przemodelowania polskiego systemu nauczania religii w kierunku modelu zintegrowanego. Różnica polegałaby na tym, że zamiast jednego przedmiotu przekazującego wiedzę religioznawczą i z zakresu etyki istniałaby konieczność wyboru pomiędzy dwoma przedmiotami o różnym charakterze, które byłyby traktowane przez państwo jako równoważne pod względem przekazywanych treści. Taka sytuacja może budzić wątpliwości pod kątem możliwie najpełniejszego poszanowania praw obywatelskich.

RPO podkreślił, że co do zasady możliwe wydaje się wprowadzenie obowiązkowego, organizowanego przez państwo przedmiotu przekazującego wiedzę religioznawczą, filozoficzną i mającego na celu kształtowanie systemu wartości u uczniów. Należy dołożyć jednak starań, żeby wiedza przekazywana w ramach tego przedmiotu miała charakter pluralistyczny i była prezentowana w sposób obiektywny oraz dopuszczający krytyczną dyskusję. Przede wszystkim zaś zajęcia te nie powinny w sposób jednoznaczny i dominujący dowartościowywać jednego światopoglądu. Należy pamiętać, że system organizacji lekcji religii nie dotyczy aktualnie jedynie religii większościowej, jaką jest w Polsce religia rzymskokatolicka, ale również religii mniejszościowych, które również są nauczane w szkołach publicznych, jednak ze względów organizacyjnych jest to często bardziej utrudnione. Ponadto, osoby przynależące do związków wyznaniowych o nieuregulowanej sytuacji prawnej nie mają możliwości wnioskowania o zorganizowanie dla nich lekcji religii. Program obowiązkowego przedmiotu powinien więc obejmować również wiedzę o światopoglądach reprezentowanych przez mniejszości.

Ewentualne wprowadzenie obowiązku wyboru pomiędzy lekcjami religii i etyki wiąże się także z coraz częściej obserwowanym w działalności Rzecznika problemem dotyczącym sytuacji, w których dwoje rodziców posiadających pełnię władzy rodzicielskiej składa odmienne oświadczenia dotyczące uczestnictwa dziecka lekcjach religii lub etyki. Warto wziąć pod rozwagę propozycję, by w przypadku sporu rodziców odnośnie do wyznania, światopoglądu i uczestnictwa w zajęciach religii albo etyki dziecka, szczególne znaczenie przywiązać do woli nieletniego i o ten decydujący czynnik oprzeć decyzję sądu rodzinnego. Taka praktyka ma miejsce także w innych krajach europejskich.

Mając na uwadze powyższe, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o zajęcie stanowiska co do przedstawionych zagadnień.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki w piśmie z 1 lutego 2022 r. zapewnił, że nie jest intencją Ministra Edukacji i Nauki prawne uniemożliwienie uczniom udziału zarówno w nauce religii, jak i etyki. Warunki organizacyjne nauki religii także nie będą w żaden sposób zmienione. Status tych zajęć jest prawnie uregulowany, a praktyka utrwalona. Główni organizatorzy zajęć, tj. kościoły i inne związki wyznaniowe, którzy zapewniają kadrę nauczycielską do prowadzenia zajęć religii oraz opracowują programy nauczania religii nie wnoszą w tym zakresie żadnych postulatów zmian. Celem działań podejmowanych przez resort edukacji jest wzmocnienie wychowawczej funkcji szkoły poprzez zapewnienie wszystkim uczniom zajęć z etyki lub religii (wybranej konfesji). Planuje się, że zmiany legislacyjne i organizacyjne w tym zakresie będą poddane szerokim konsultacjom społecznym, a następnie wdrażane stopniowo, i wejdą w życie 1 września 2023 r. Obecnie w ministerstwie toczy się proces konsultacji wewnętrznych nad określeniem katalogu aktów prawnych (rangi ustawowej i rozporządzeń wykonawczych), które będą poddane nowelizacji z uwagi na proponowane zmiany.