Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Marszałka Senatu RP w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy.

Sfera wszelkich ograniczeń praw wyborczych obywateli jest uznawana w demokratycznym państwie za niezwykle wrażliwą. W przekonaniu Rzecznika Praw Obywatelskich jednym ze szczególnie istotnych problemów z tego zakresu jest ograniczenie praw wyborczych osób ubezwłasnowolnionych. W obecnym stanie prawnym, zgodnie z art. 62 ust. 2 Konstytucji, osoby ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądowym są pozbawione prawa udziału w wyborach oraz prawa udziału w referendum. Konstytucja nie wskazuje jednocześnie materialnoprawnych przesłanek ubezwłasnowolnienia, pozostawiając tę kwestię do regulacji na poziomie ustawodawstwa zwykłego.

Kwestia pozbawiania praw wyborczych osób ubezwłasnowolnionych budzi poważne, w pełni uzasadnione wątpliwości m. in. w doktrynie prawa, czy też wśród organizacji społecznych. Należy podkreślić dodatkowo, że sytuacja ta dotyczy znaczącej grupy obywateli. Według szacunków w Polsce jest obecnie ponad 100 tysięcy osób ubezwłasnowolnionych i taka liczba osób pozbawiona jest praw wyborczych.

RPO przypomniał, iż Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych z 2006 r. stanowi, że jej strony zobowiązują się „zapewnić osobom niepełnosprawnym możliwość pełnego i efektywnego uczestnictwa w życiu publicznym i politycznym, na równych zasadach z innymi obywatelami, bezpośrednio lub przez dowolnie wybranych przedstawicieli, włączając w to prawo i możliwość korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego”.

Podobne rekomendacje wypływają z raportów i opracowań Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Wyraźnie podkreślają konieczność wprowadzenia poważnych zmian w ustawodawstwach państw (w tym Polski) w celu dostosowania ich do wymogów Konwencji.

Biorąc powyższe pod uwagę, Rzecznik przyznał, że obowiązujące przepisy dotyczące ubezwłasnowolnienia w sferze zarówno czynnego, jak i biernego prawa wyborczego, są niezgodne z wymogami wynikającymi z aktów prawa międzynarodowego oraz prawa Unii Europejskiej. Dlatego też pozytywnie należy ocenić propozycję zmiany art. 10 § 2 pkt 3 Kodeksu wyborczego w odniesieniu do wyborów do Parlamentu Europejskiego - w zakresie przyznania czynnego prawa wyborczego osobom częściowo ubezwłasnowolnionym. Zdaniem RPO powinno to być punktem wyjścia do dalszych zmian w prawie w celu dostosowania go do międzynarodowych i unijnych standardów ochrony praw osób z niepełnosprawnością.

W dalszej perspektywie Rzecznik zarekomendował także przedstawienie, zgodnie z art. 235 ust. 1 Konstytucji RP, projektu zmiany art. 62 ust. 2 Konstytucji, która zakładałaby przyznanie czynnych praw wyborczych osób ubezwłasnowolnionych w wyborach: Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów oraz przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, a także prawa udziału w referendach.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Szefowa Kancelarii Sejmu RP w piśmie z 6 grudnia 2022 r. wskazała, że przedmiotowy projekt dotyczy zmiany Kodeksu wyborczego - przyznania czynnego prawa wyborczego w wyborach do Parlamentu Europejskiego osobom częściowo ubezwłasnowolnionym. W uzasadnieniu projektu, w Ocenie Skutków Regulacji, zawarto opinie wyrażone przez różne podmioty, w tym przez Ministra Sprawiedliwości. Minister popierając samą ideę wynikającą z projektu - przyznania osobom ubezwłasnowolnionym częściowo czynnego prawa wyborczego w wyborach do Parlamentu Europejskiego - wskazał jednocześnie na dodatkowe konieczne zmiany, które powinny zostać wprowadzone do Kodeksu postpowania cywilnego, a które (zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka) eliminowałyby automatyzm w pozbawianiu takich osób prawa do głosowania. Podniesiono ponadto wątpliwości natury konstytucyjnej, które powinny skutkować zmianą Konstytucji RP, uprzedzającą uchwalenie proponowanej nowelizacji Kodeksu wyborczego. Zastrzeżenia do projektu, dotyczące innego potraktowania wyborców w wyborach do Parlamentu Europejskiego i innego w pozostałych wyborach, zgłosiła tez Państwowa Komisja Wyborcza. Szef Kancelarii Sejmu wskazał, iż z powyższych względów, przedmiotowemu projektowi ustawy nie nadano jeszcze dalszego biegu. Rzecznikowi przedstawiono również dwie opinie z grudnia 2021 r. dot. Przedmiotowego projektu ustawy. Biuro Analiz Sejmowych wskazało, że senacki projekt ustawy o zmianie ustawy nie narusza prawa Unii Europejskiej. Natomiast zgodnie z opinią Biura Legislacyjnego projekt, ze względu na swój zakres przedmiotowy, powinien zostać zaopiniowany przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych.