Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Finansów w sprawie praktyki doliczania przez notariuszy podatku VAT do taksy notarialnej.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich docierają sygnały o praktyce doliczania przez notariuszy podatku od towarów i usług do taksy notarialnej. Praktyka ta budzi uzasadnione wątpliwości i trudno ją uznać za prawidłową.

RPO zauważył, że ani przepisy ustawy - Prawo o notariacie, ani rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej nie stanowią, że przy ustaleniu wynagrodzenia notariusza bierze się pod uwagę należny od tego wynagrodzenia podatek od towarów i usług ani że ustalone wynagrodzenie podlega podwyższeniu o ten podatek.

Tymczasem treść wyjaśnień udzielonych Rzecznikowi przez Prezesa Krajowej Rady Notarialnej wskazuje na utrwaloną już praktykę stosowania prawa w sposób, który budzi uzasadnione wątpliwości oraz może naruszać sferę praw obywateli korzystających z usług notariuszy. Ponadto stanowisko to jest sprzeczne z poglądem prezentowanym przez resort finansów, zgodnie z którym podatek od towarów i usług nie powinien być doliczany do wynagrodzenia ustalonego przez notariusza ze stronami czynności, lecz stanowić jego część składową.

W ocenie Rzecznika wykładnia językowa przepisów ustawy o notariacie oraz rozporządzenia w sprawie stawek nie pozwala na podwyższenie wynagrodzenia notariusza o należy podatek od towarów i usług. Przeciwna konstatacja stanowiłaby niedopuszczalną wykładnię rozszerzającą przepisów regulujących wynagrodzenie notariusza.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że wysokość wynagrodzenia notariusza nie jest regulowana tylko w umowie ze stronami czynności. Ustawodawca zdecydował się na ograniczenie swobody kształtowania wysokości wynagrodzenia notariusza w umowie właśnie poprzez wprowadzenie tzw. maksymalnych stawek taksy notarialnej właściwych dla danej czynności. Można zatem mówić o ograniczonej swobodzie kontraktowej w tym zakresie (z uwagi na wyższe racje prawem chronione).

RPO zauważył również, że notariusz będący podatnikiem VAT nie ponosi ekonomicznego ciężaru tego podatku, gdyż otrzymuje go w ramach wynagrodzenia, którego finansowy ciężar ponosi zawsze nabywca świadczonych przez niego usług. Wykonując czynności notarialne ma również prawo do odliczenia podatku naliczonego z faktur dokumentujących zakupy, które są z tymi czynnościami związane. Nie można zatem błędnie utożsamiać ponoszenia ciężaru podatku od towarów i usług z odprowadzeniem tej daniny kosztem ewentualnej części swojego zysku.

Odnosząc się natomiast do kwestii legislacyjnych Rzecznik wskazał, że notariusze świadczący usługi za wynagrodzeniem podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług na zasadach ogólnych wynikających z art. 15 ust. 1 w zw. z ust. 2 ustawy o VAT, a nie na podstawie rozporządzenia w sprawie stawek wydanego przez Ministra Sprawiedliwości. Ustawa o VAT reguluje kwestie w zakresie tego podatku dotyczące wszystkich podmiotów prowadzących samodzielną działalność zarobkową, wobec czego ustawodawca nie musiał zawrzeć w niej regulacji dotyczących odrębnie poszczególnych grup zawodowych, czy poszczególnych czynności.

Wobec powyższego Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o zajęcie stanowiska w przedstawionej sprawie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów w piśmie z 1 kwietnia 2022 r. poinformował, iż sposób ujmowania podatku VAT w wynagrodzeniach notariuszy nie był przedmiotem skarg skierowanych do Ministerstwa Finansów. Ponadto, z informacji uzyskanych od Krajowej Administracji Skarbowej wynika, że do organów podatkowych nie wpływały skargi obywateli związane ze sposobem ujmowania podatku VAT w wynagrodzeniach notarialnych. Dokonywana przez organy podatkowe weryfikacja sposobu naliczania podatku VAT w odniesieniu do wynagrodzeń za wykonane usługi notarialne doprowadziła zasadniczo do wniosku, że podatek ten jest doliczany do kwoty taksy. Ponadto uzyskano informację, że w przeważającej większości notariusze przy transakcjach o wyższej wartości nie stosują maksymalnych stawek taksy notarialnej, przez co pobierane przez nich opłaty wraz z doliczonym VAT nie przekraczają maksymalnych stawek. W ocenie resortu wykładnia przepisów o podatku VAT odnosząca się do ustalenia podstawy opodatkowania VAT z tytułu wykonywania usług notarialnych nie powinna budzić wątpliwości. Samo zagadnienie dotyczące określenia wynagrodzenia notariuszy regulowane w Prawie o notariacie jako materia pozapodatkowa pozostaje poza zakresem Ministra Finansów. Właściwym rzeczowo w tym zakresie pozostaje Minister Sprawiedliwości.