Wystąpienie do Pełnomocnik Rządu do Spraw Równego Traktowania w sprawie założeń Krajowego Programu Działań na rzecz Równego Traktowania na lata 2022-2030 z dnia 2022-01-10.
Wystąpienie do Pełnomocnik Rządu do Spraw Równego Traktowania w sprawie założeń Krajowego Programu Działań na rzecz Równego Traktowania na lata 2022-2030.
Aktualny projekt Programu zdaje się nie uwzględniać w pełni zgromadzonej wiedzy na temat zjawiska dyskryminacji w Polsce - w prawie i w praktyce - oraz zaleceń Rzecznika Praw Obywatelskich formułowanych na przestrzeni ostatnich lat, czyli w okresie realizacji przez Rzecznika zadań i szeregu działań na rzecz równego traktowania, zgodnie ze wspomnianą wyżej ustawą. Ponadto, w żadnym punkcie Programu nie przewidziano współpracy pomiędzy Pełnomocnikiem Rządu ds. Równego Traktowania a Rzecznikiem Praw Obywatelskich, choć podkreśla on znaczenie zaangażowania i kooperacji wielu podmiotów, w tym spoza systemu administracji rządowej ("organy administracji samorządowej, organizacje pracodawców, organizacje pracowników, organizacje społeczne oraz inne wskazane podmioty") przy realizacji polityki równego traktowania.
Zaniepokojenie RPO budzi w pierwszej kolejności założenie dotyczące źródeł finansowania Programu. Niemalże w każdym sformułowanym zadaniu jako źródło finansowania wskazany jest budżet własny zaangażowanych podmiotów, a zatem - w zależności od zadania - ministrów, innych organów administracji rządowej, jednostek samorządu terytorialnego lub innych organów władzy publicznej. Oznacza to, że Program przygotowano z założeniem, że nowe zadania w obszarze równego traktowania nie pociągną za sobą żadnych dodatkowych skutków finansowych dla budżetu państwa, a podmioty odpowiedzialne za realizację tych zadań samodzielnie wygospodarują na ten cel niezbędne środki. Rzecznik podtrzymuje stanowisko wyrażone w uwagach do projektu Programu na lata 2021-2030, że wyznaczanie ambitnych celów bez określenia środków potrzebnych do ich realizacji oraz źródeł finansowania skutkuje albo brakiem ich wdrożenia, albo dodatkowym obciążeniem odpowiedzialnych za nie podmiotów kosztem innych ustawowych zadań.
Niepokój Rzecznika budzą także - niewystarczające - liczba i zakres działań o charakterze legislacyjnym przewidzianych Programem oraz metodologia ich opracowania. Niezbędne wydaje się być zwłaszcza otwarcie katalogu cech prawnie chronionych oraz dziedzin objętych zakazem dyskryminacji na gruncie ustawy o równym traktowaniu. Ponadto, w opinii RPO, wskazane jest przyznanie organowi ds. równego traktowania kompetencji do działania w sprawach dotyczących naruszenia zasady równego traktowania również w relacjach między podmiotami prywatnymi.
Rzecznik zauważył także, że istotną słabością Programu jest nieuwzględnienie faktu, że przestępstwa popełniane z powodu zabronionych przesłanek dyskryminacji, takich jak orientacja seksualna, tożsamość płciowa, płeć, niepełnosprawność oraz wiek nie stanowią na gruncie obecnie obowiązującego prawa karnego przestępstw szczególnych (tzw. przestępstw z nienawiści). W związku z tym nadal aktualne pozostają zalecenia, które RPO VII kadencji sformułował w wystąpieniu do Prezesa Rady Ministrów z 19 lutego 2019 r., a które ponowił w dniu 30 czerwca 2020 r. Do najważniejszych postulatów należy m.in. nowelizacja przepisów ustawy - Kodeks karny w taki sposób, aby przestępstwa motywowane uprzedzeniami również na innym tle niż rasa, pochodzenie narodowe lub etniczne, wyznanie i bezwyznaniowość, były ścigane z urzędu i karane jako kwalifikowana forma zachowań przestępczych oraz stworzenie ustawowej definicji mowy nienawiści.
Zapewnienie skuteczności działań w ramach priorytetu "Edukacja" zdaje się z kolei wymagać wprowadzenia do projektu Programu zadań zakładających zmiany w przepisach prawach powszechnie obowiązującego regulujących tę sferę. Chodzi przede wszystkim o przywrócenie obowiązku prowadzenia edukacji antydyskryminacyjnej przez wszystkie przedszkola, szkoły i placówki oświatowe o zakresie i treści dostosowanych do poziomu rozwoju uczniów i ich zdolności poznawczych oraz zobowiązanie szkół do wprowadzenia procedur antydyskryminacyjnych, określających w szczególności przesłanki, tryb wnoszenia skarg na nierówne traktowanie oraz możliwe sankcje. Uzupełnieniem powyższego powinna być zmiana ustawy o równym traktowaniu poprzez ustanowienie zakazu dyskryminacji w dziedzinie oświaty również ze względu na inne przesłanki niż rasa, pochodzenie etniczne i narodowość. Potrzeba natychmiastowej realizacji tej rekomendacji nie budzi wątpliwości w świetle otrzymywanych przez Rzecznika skarg na przypadki dyskryminacji i innych form nadużyć w środowisku szkolnym oraz akademickim.
RPO wskazał również na potrzebę skorelowania krajowej strategii równości (płci) z działaniami i strategiami w obszarze zapobiegania i zwalczania wszelkich form przemocy wobec kobiet, w tym przemocy domowej, do czego na gruncie art. 4 Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, zdecydowanie zachęca Polskę GREVIO w raporcie z wykonania przez RP tej umowy międzynarodowej.