Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie zainicjowania prac legislacyjnych zmierzających do uchylenia przepisu ustawy covidowej z dnia 2022-01-25.
Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie zainicjowania prac legislacyjnych zmierzających do uchylenia przepisu ustawy covidowej.
Przedawnienie jest jedną z instytucji prawa karnego, której celem jest zapewnienie sprawiedliwego procesu, o którym mowa między innymi w art. 45 ust. 1 Konstytucji, art. 6 ust 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz art. 14 ust. 3 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych ONZ. Jednak art. 15zzr ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej jako: "uCOVID") istotnie zmienia tę instytucję.
W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich konsekwencją wprowadzenia art. 15zzr uCovid jest zagrożenie realizacji krajowych i międzynarodowych standardów sprawiedliwego procesu, w tym konieczności rozstrzygnięcia sprawy "w rozsądnym terminie" i "bez nieuzasadnionej zwłoki", których gwarancję pełni instytucja przedawnienia. Dodatkowo art. 15zzr ceduje decyzję o wstrzymaniu biegu przedawnienia karalności czynu oraz przedawnienia wykonania kary w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe na organy władzy wykonawczej. Skoro przesłanką wstrzymania biegu przedawnienia jest obowiązywanie okresów stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, a o tym na podstawie art. 46 ust. 2 i 4 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi w związku z § 1 ust. 2 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 listopada 2019 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Zdrowia w drodze rozporządzenia decyduje Minister Zdrowia, to wprowadzane rozwiązanie prowadzi do możliwości przerwania biegu przedawnienia karalności czynu oraz przedawnienia wykonania kary w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe w drodze aktu niższego rzędu niż ustawa. Konstytucyjność tak ujętej delegacji ustawowej budzi daleko idące wątpliwości Rzecznika.
Zdaniem RPO nieprawidłowe posługiwanie się instytucją przedawnienia może prowadzić do spiętrzenia się trudności dowodowych, a tym samym prowadzić do pomyłek. Rzecznik podkreślił, że ustawodawca uzasadniał wprowadzenie tej zmiany skupiając się na prawach pokrzywdzonego przestępstwem. Całkowicie przemilczał jednak sytuację innych stron postępowania, jak również wpływ wprowadzanego rozwiązania na ukształtowanie sytuacji prawnej obywateli w perspektywie przerwania biegu przedawnienia przestępstw skarbowych. Rzecznik przypomniał, że zgodnie z art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej wszczęcie postępowania w fazie in rem w sprawie o przestępstwo skarbowe i powiadomienie o tym podatnika skutkuje przerwaniem biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego, którego wszczęte postępowanie dotyczy. Wprowadzane rozwiązanie z art. 15 zzr uCOVID jeszcze bardziej upraszcza nadużywanie instytucji zawieszenia biegu przedawnienia, gdyż wyłączając przedawnienie przestępstwa skarbowego, stwarza organom podatkowym dogodniejsze warunki do wszczęcia postępowania karnoskarbowego i tym samym niedopuszczenia do przedawnienia się zobowiązania podatkowego. Nie ulega wątpliwości, że rzeczywistym celem działania ustawodawcy jest tu ochrona fiskalnych interesów państwa, polegająca na udaremnieniu przedawnienia zobowiązań podatkowych ponad okres przewidzianych ustawą lat 5. W efekcie rozwiązania z art. 15 zzr1 oraz art. 70 § 6 pkt 1 o.p. współtworzą mechanizm prowadzący do naruszenia zasady demokratycznego państwa prawnego zawartej w art. 2 Konstytucji.
W ocenie Rzecznika, choć sama instytucja przedawnienia karalności i przedawnienia wykonania kary nie ma statusu konstytucyjnego, to nie wolno odrywać jej od standardów konstytucyjnych i prawnomiędzynarodowych, których realizacji służy. Jakkolwiek instytucja przedawnienia stanowi element polityki karnej, a o jej istnieniu i stosowaniu decyduje ustawodawca, który politykę tę kształtuje, tak konsekwencją art. 15zzr uCOVID w dalszej perspektywie będzie doprowadzenie do naruszenia prawa obywateli do sprawiedliwego procesu, w tym do rozstrzygnięcia sprawy "w rozsądnym terminie" i "bez nieuzasadnionej zwłoki". Wyłączenie możliwości przedawnienia przestępstw i przestępstw skarbowych, uzależnione jedynie od decyzji Ministra Zdrowia, w obliczu nadmiernego obciążenia organów sprawujących wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych, niweluje jedyny sztywny wyznacznik, zakreślający temporalne granice, w których powinno się zamknąć postępowanie karne.
W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o rozważenie zainicjowania prac legislacyjnych, które zmierzałyby do uchylenia art. 15zzr uCOVID.