Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie zapewnienia osobom zatrzymanym dostępu do obrońcy, od samego początku zatrzymania z dnia 2022-01-25.
Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie zapewnienia osobom zatrzymanym dostępu do obrońcy, od samego początku zatrzymania.
W nawiązaniu do dotychczasowej korespondencji w przedmiotowym zakresie Rzecznik Praw Obywatelskich zauważył, że ostatnia odpowiedź resortu sprawiedliwości zawiera wiele elementów z którymi RPO nie może się zgodzić i które budzą niepokój z punktu widzenia skutecznego przeciwdziałania torturom w Polsce.
Przede wszystkim Rzecznik nie podziela stanowiska Ministra w zakresie braku potrzeby wprowadzenia do Kodeksu karnego odrębnego przestępstwa tortur. Brak ten jest nie tylko sprzeczny z międzynarodowymi zobowiązaniami Polski w zakresie kryminalizacji tortur, ale również sprzyja unikaniu przez sprawców odpowiedzialności. Taka sytuacja sprzyja uniknięciu przez sprawców odpowiedzialności lub poniesienia jej w stopniu nieadekwatnym do popełnionego czynu. Potwierdza to praktyka. Wyroki sądowe w sprawach o czyny z art. 246 k.k. pokazują, że sądy wymierzają sprawcom kary w dolnej granicy ustawowego zagrożenia, zaś sądy i prokuratorzy nie definiują zachowań funkcjonariuszy jako "tortury". Ma to wpływ na kształtowanie świadomości prawnej funkcjonariuszy i innych osób odpowiedzialnych za ich zwalczanie oraz ogółu społeczeństwa.
Na potrzebę odpowiedniej kryminalizacji tortur i pełnego wdrożenia Konwencji ONZ w polskim ustawodawstwie zwracają uwagę liczne instytucje międzynarodowe - Komitet Przeciwko Torturom (CAT), Podkomitet ds. Prewencji Tortur (SPT), Komitet Praw Człowieka ONZ (Human Rights Committee) i Biuro ds. Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE (ODIHR).
RPO nie podziela również argumentacji Ministra w zakresie dostępu osoby zatrzymanej do obrońcy od początku zatrzymania. Wiele przykładów świadczy o tym, że ochrona obywatela zagwarantowana w obecnych przepisach ma charakter iluzoryczny. Osoby zatrzymane są de facto pozbawione pomocy prawnej w czasie czynności procesowych i rozpytań, co w połączeniu z brakiem innych zabezpieczeń proceduralnych (np. brakiem rejestracji audio-wideo czynności) stwarza wysokie ryzyko tortur i okrutnego traktowania. Dostęp do obrońcy we wczesnych etapach zatrzymania mógłby zadziałać odstraszająco na funkcjonariuszy rozważających użycie przemocy wobec osoby przesłuchiwanej lub rozpytywanej, zaś w przypadkach, gdy takie sytuacje miały miejsce - umożliwia szybką reakcję i zebranie dowodów przestępstwa.
Realny dostęp osoby zatrzymanej do obrońcy stanowi więc podstawową gwarancję zapobiegawczą, wskazywaną przez liczne organy międzynarodowe. Udział obrońcy w czasie przesłuchania może również przyczynić się do poprawy standardów pracy funkcjonariuszy (a tym samym budowy odpowiedniej kultury instytucjonalnej) i ochrony samych funkcjonariuszy przed próbą pomówień ze strony przesłuchiwanych osób, czy innych zarzutów dotyczących standardów ich pracy i respektowania praw osób zatrzymanych.
Z uwagi na powyższe Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o ponowną analizę sygnalizowanych kwestii i poinformowanie o stanowisku przyjętym w tej sprawie oraz o podjętych działaniach.