Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie potrzeby znowelizowania przepisów w celu ujednolicenia katalogu środków wychowawczych oraz podstaw odmowy wszczęcia i umorzenia postępowania w przedmiocie odpowiedzialności za wykroczenie.

W sferze zainteresowania Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje zasada równego traktowania w zakresie prawa do rozstrzygnięcia sprawy przez sąd w sprawach karnych, która to gwarancja stanowi podstawowy element krajowych i międzynarodowych standardów sprawiedliwego procesu.

W literaturze wskazuje się, że okoliczność, iż ustawodawca nie określił jasno przesłanek stosowania środków oddziaływania wychowawczego, sprawia, że kryteria ich zastosowania są wysoce uznaniowe i opierają się na subiektywnej ocenie organów je stosujących. Powoduje to, że zastosowanie środka niepenalnego także wobec sprawców wykroczeń jest uznaniowe i zależy od rodzaju (rangi) popełnionego wykroczenia, miejsca i sposobu jego popełnienia, jak i innych okoliczności towarzyszących, w tym nastawienia (mentalności) funkcjonariusza ujawniającego wykroczenie, jego wiedzy i doświadczenia.

Sytuacja prawna, pod względem procesowym i stosowanych dolegliwości prawnych, podmiotów, wobec których zastosowanie znajdzie art. 41 k.w., charakteryzujących się dokładnie tymi samymi cechami relewantnymi (a więc sprawców wykroczeń, wobec których zastosowanie znalazł art. 41 k.w.), została na gruncie art. 61 § 1 pkt 2 k.p.s.w. zróżnicowana w zależności tylko od tego, jaki konkretnie środek oddziaływania wychowawczego został zastosowany. Budzi to uzasadnione wątpliwości co do zgodności z zasadą równości w odniesieniu do prawa do sądu.

Omawiane normy cechuje również brak dostatecznych gwarancji, że zastosowanie skutecznego środka odziaływania wychowawczego z art. 41 k.w. skutkować będzie odmową wszczęcia albo umorzeniem postępowania w przedmiocie odpowiedzialności za wykroczenie.

Mając na uwadze wskazane problemy, wypada zaakcentować, że niektóre środki oddziaływania wychowawczego mogą z perspektywy sprawcy mieć w istocie bardzo podobną dolegliwość jak jedna z kar za wykroczenie określonych w art. 18 k.w. Środek polegający na zwróceniu uwagi czy ostrzeżeniu dla ukaranego nie będzie różnił się właściwie od kary nagany. Środek oddziaływania wychowawczego może mieć też charakter pieniężny, co zbliżać go będzie z kolei do kary grzywny. Choć dolegliwość dla sprawcy będzie w zasadzie analogiczna, jedynie od formalnej podstawy prawnej jej nałożenia (jako środka oddziaływania wychowawczego albo kary) będą zależeć daleko idące konsekwencje dla obywatela, w szczególności możliwość "ponownego" ścigania za to samo wykroczenie (co będzie możliwe w przypadku środka oddziaływania wychowawczego, lecz nie kary).

Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o rozważenie zainicjowania prac legislacyjnych, które zmierzałyby do nowelizacji art. 41 k.w. i art. 61 § 1 pkt 2 k.p.s.w. mającej na celu ujednolicenie katalogu środków wychowawczych i podstaw odmowy wszczęcia i umorzenia postępowania w przedmiocie odpowiedzialności za wykroczenie.

W opinii Rzecznika rozważenia wymaga również nowelizacja art. 61 § 1 pkt 2 k.p.s.w. w celu przesądzenia, że zastosowanie przez organ środków oddziaływania wychowawczego, do których obywatel się w sposób prawidłowy zastosował albo które zostały wobec niego wykonane zgodnie z treścią polecenia organu, stanowi obligatoryjną podstawę odmowy wszczęcia lub umorzenia postępowania w przedmiocie odpowiedzialności za wykroczenie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 1 czerwca 2022 r. wskazał, iż ukształtowanie przepisów art. 41 k.w. i art. 61 § 1 pkt 2 k.p.w. nie narusza międzynarodowych standardów ochrony praw człowieka. Aktualne unormowania Kodeksu wykroczeń oraz Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia w pełni te prawa gwarantują zachowując równowagę pomiędzy sytuacją obwinionego i pokrzywdzonego. Regulacje określone w art. 41 k.w. i art. 61 § 1 pkt 2 k.p.w. nie naruszają zasady równego traktowania w zakresie prawa do rozstrzygnięcia sprawy przez sąd w sprawach karnych, gwarantowanych jako krajowe i międzynarodowe standardy sprawiedliwego procesu tj. art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 w zw. z art. 32 ust. 1 Konstytucji oraz art. 6 ust 1 EKPC i art. 14 ust. 3 MPPOiP. Sekretarz Stanu podkreślił także, że sądy, organy niesądowe, pokrzywdzeni lub sprawcy wykroczeń dotychczas nie kierowali do Ministerstwa żadnych postulatów i wątpliwości związanych z praktycznym zastosowaniem art. 41 k.w. i art. 61 § 1 pkt 2 k.p.w. Ponadto nie zgodził się, że sytuacja dopuszczająca możliwość wystąpienia z wnioskiem o ukaranie, mimo wcześniejszej rezygnacji z wymierzenia kary i zastosowania środków oddziaływania wychowawczego, stwarza możliwość kumulacji dolegliwości płynącej z zastosowania niejako podwójnej represji, w tym za pomocą środków o dolegliwym charakterze, w postaci środków dyscyplinarnych i porządkowych, a w konsekwencji faktycznie dwukrotne ukaranie za to samo wykroczenie. Stosowanie środków wychowawczych na podstawie art. 41 k.w. nie wiąże się z ukaraniem sprawcy. Pouczenie, upomnienie, ostrzeżenie itp. są jedynie środkami wychowawczymi, prewencyjnymi, a nie środkami represji, czyli karami sensu stricto.