Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie problemów związanych z uzyskaniem zwolnienia dla osób najbliższych w podatku od spadków i darowizn z dnia 2022-02-11.
Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie problemów związanych z uzyskaniem zwolnienia dla osób najbliższych w podatku od spadków i darowizn.
Analiza skarg napływających w ostatnim czasie do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich wskazuje na liczne problemy obywateli związane z procedurą uzyskania zwolnienia w podatku od spadków i darowizn dla tzw. osób najbliższych, o którym mowa w art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn (dalej: "upsid").
Ze skarg obywatelskich, które wpływają do Biura RPO jednoznacznie wynika, że w wielu przypadkach spadkobiercy czują się bezradni i zagubieni z powodu niejasności regulacji prawnych. Często nie mają świadomości, że nabycie przez nich spadku powoduje określone skutki podatkowe, z których mogą być zwolnieni, tylko pod pewnymi warunkami (konieczność zgłoszenia nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego). W praktyce najwięcej sporów obywateli z organami podatkowymi koncentruje się wokół sposobu obliczenia wspomnianego 6-miesięcznego terminu, a także wokół okoliczności zgłoszenia ww. nabycia w innej formie, niż na formularzu SD-Z2.
Liczne wnioski, badane w Biurze RPO, zgłosili obywatele, w których przypadku termin na złożenie formularza warunkującego możliwość skorzystania ze zwolnienia upływał w okresie obowiązywania najsurowszych obostrzeń związanych z pandemią, tzn. pełnego zamknięcia wiosną 2020 r. Z uwagi na ówczesne ograniczenia przemieszczania się, nie było możliwości złożenia osobistego bądź za pośrednictwem poczty zgłoszenia wymaganego dla zwolnienia. Powołując się na art. 15zzr ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej: "ustawa covidowa"), obywatele domagali się wydłużenia terminu do złożenia wymaganego zgłoszenia.
Tymczasem Ministerstwo Finansów w oficjalnym stanowisku stwierdziło, że art. 15zzr ustawy covidowej nie dotyczy terminów określonych w przepisach prawa podatkowego. W przedstawionej argumentacji powołano się na to, że prawo podatkowe należy uznać za odrębną, autonomiczną gałąź prawa publicznego wywodzącą się z prawa administracyjnego oraz finansów publicznych. W konsekwencji, organy podatkowe na tej podstawie zaczęły nie uwzględniać okoliczności zawieszenia biegu terminów określonych w przepisach prawa podatkowego w sprawach dotyczących złożenia formularza uprawniającego do skorzystania ze zwolnienia w podatku od spadków i darowizn dla osób najbliższych.
Ponadto w wielu sprawach, z jakimi obywatele zwracają się do Rzecznika przewija się problem kwestionowania przez organy podatkowe okoliczności dokonania przez podatników zgłoszenia nabycia praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w innej formie, niż na formularzu SD-Z2. W ocenie RPO ustanowiony wymóg zgłoszenia nabycia na określonym formularzu należy uznać jedynie za wymóg natury technicznej, mający na celu ułatwienie organom i podatnikom dokonania stosownego zgłoszenia zapewniającego uzyskanie niezbędnych informacji potrzebnych do zwolnienia. Formularz stanowi jeden z dowodów na spełnienie warunków do zwolnienia od podatku. Dlatego też, dokonanie zgłoszenia w innej formie, niż na formularzu SD-Z2, nie może przesądzać o niespełnieniu warunków do uzyskania zwolnienia na podstawie art. 4a upsid.
Reasumując, z perspektywy organu stojącego na straży konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich nie do zaakceptowania jest stanowisko organów podatkowych zmierzające w dużej mierze do kwestionowania prawa obywateli do skorzystania ze zwolnienia dla osób najbliższych w podatku od spadków i darowizn. Przypomnieć należy, że zasadniczym powodem wprowadzenia tego zwolnienia było zapewnienie szczególnej ochrony majątku najbliższej rodziny przez zniesienie obciążeń podatkowych dla nabywających nieodpłatnie majątek od osób najbliższych. Norma zawarta w art. 4a upsid ma więc głównie cel społeczny. Chociażby z tego już względu, nie powinno się w procesie wykładni analizowanych przepisów poszukiwać rozwiązań, które w efekcie okazują się niekorzystne dla obywateli.
Mając na uwadze powyższe, Rzecznik zwrócił się do Premiera z prośbą o precyzyjne ustosunkowanie się do każdej z zasygnalizowanych kwestii problemowych.