Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie potrzeby zmian w zakresie definiowania przestępstwa zgwałcenia z dnia 2022-02-11.
Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie potrzeby zmian w zakresie definiowania przestępstwa zgwałcenia.
Mając na względzie trwający dialog międzyinstytucjonalny w przedmiocie efektywności ochrony ofiar przestępstw na tle seksualnym, Rzecznika Praw Obywatelskich ponowił postulat oparcia definicji zgwałcenia z art. 197 § 1 ustawy - Kodeks karny (dalej jako: "k.k.") o koncepcję braku zgody drugiej strony czynności seksualnej.
Swobodnie wyrażona zgoda na kontakt seksualny znajduje się w centrum normatywnej definicji zgwałcenia na gruncie wielu wiążących Polskę umów międzynarodowych. Dotyczy to w szczególności Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (dalej jako: "konwencja stambulska"). W świetle obowiązującego Polskę międzynarodowego standardu prawnego brak zgody powinien pozostawać wystarczającym - samodzielnym i wyraźnym - znamieniem przestępstwa zgwałcenia.
Tymczasem zgoda w ramach polskiej regulacji karnej jest jedynie znamieniem pochodnym, bo wyprowadzanym w drodze odpowiednio ukierunkowanej (uwarunkowanej limitującymi założeniami) wykładni znamion "przemocy", "groźby bezprawnej" i "podstępu", a więc znamion explicite określających konstytutywne dla przestępstwa zgwałcenia sposoby zachowania się jego sprawcy. Na implikowany tym brak tożsamości sposobu penalizacji przestępstwa zgwałcenia w prawie polskim z art. 36 konwencji stambulskiej zwraca uwagę Grupa ekspertów do spraw przeciwdziałania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (dalej jako: "GREVIO") w raporcie z wykonania tej umowy międzynarodowej przez Polskę.
W ocenie GREVIO, polskie prawo nie penalizuje wszystkich form przemocy seksualnej przewidzianych w konwencji stambulskiej. Takie podejście skutkuje również wysokimi standardami dowodowymi, jeżeli chodzi o fizyczny opór wobec napaści oraz większym skupieniem na zachowaniu ofiary niż na działaniach sprawcy, co utrwala istniejące stereotypy dotyczące przemocy seksualnej. W związku z powyższym GREVIO wzywa polskie władze do nowelizacji k.k. w celu pełnego uwzględnienia pojęcia dobrowolnej zgody, zgodnie z wymogami art. 36 konwencji stambulskiej oraz wprowadzenia odpowiednich sankcji za wszystkie czyny o charakterze seksualnym popełnione bez zgody ofiary, w tym gdy okoliczności wyłączają wyrażenie ważnej zgody.
Uwzględniając powyższe, Rzecznik przedstawił postulat podniesienia poziomu ochrony osób doświadczających przemocy seksualnej poprzez zmianę brzmienia art. 197 § 1 k.k. i innych relewantnych przepisów Rozdziału XXV k.k. w taki sposób, by skuteczne sankcje groziły za każdy niekonsensualny akt seksualny niezależnie od środków, do których w celu jego dokonania ubiegł się sprawca przemocy seksualnej i niezależnie od cech jego "ofiary" takich jak wiek, choroba, bezradność, stosunek zależności czy jakiejkolwiek innej okoliczności wpływającej na niemożność wyrażenia przez nią pozytywnej, tj. świadomej i dobrowolnej, zgody.