Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie konieczności uchylenia rozporządzeń MEiN ograniczających naukę języka niemieckiego.

Niepokój Rzecznika Praw Obywatelskich wzbudzają postępujące zmiany w finansowaniu i realizacji prawa mniejszości niemieckiej do nauczania własnego języka i nauki w tym języku, będące konsekwencją uchwalenia w dniu 17 grudnia 2021 r. ustawy budżetowej na rok 2022, ograniczającej środki przewidziane pierwotnie w budżecie, w części dotyczącej subwencji oświatowej, na nauczanie języka mniejszości narodowych i etnicznych. W wyniku prac parlamentarnych nad ww. ustawą dotychczasowa subwencja oświatowa, służąca realizacji prawa mniejszości do nauczania własnego języka, czyli de facto do podtrzymania swojej tożsamości, została pomniejszona aż o 39,8 mln zł.

Co więcej w ślad za tym poszły kolejne zmiany w prawie. W dniu 4 lutego 2022 r. Minister Edukacji i Nauki wydał rozporządzenie zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym, zaś w dniu 10 lutego 2022 r. Minister Edukacji i Nauki wydał kolejne rozporządzenie, tym razem zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2022. W opinii RPO nowelizacje obu rozporządzeń, których skutkiem jest znaczne pogorszenie sytuacji prawnej określonej grupy obywateli polskich wyłącznie ze względu na ich niemieckie pochodzenie, wykraczają poza granice upoważnień ustawowych zawartych odpowiednio w przepisach ustawy o systemie oświaty (dalej: u.s.o.) i ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (dalej: u.d.j.s.t.).

Rzecznik wskazał, że ww. rozporządzenia regulują materię, która nie została wysłowiona w treści upoważnień ustawowych. W związku z tym rozporządzenia te nie zostały wydane w celu wykonania ustawy, lecz uzupełniają ustawę o treści w niej niewskazane jako materia podustawowa. Stąd też należy uznać, że omawiane akty normatywne wydane zostały poza granicami upoważnienia ustawowego, wobec czego naruszają art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Oba rozporządzenia stoją też w sprzeczności z zakazem dyskryminacji mniejszości narodowych zawartym w art. 4 ust. 1 Konwencji ramowej Rady Europy o ochronie mniejszości narodowych (dalej jako: Konwencja). Zgodnie z tym przepisem, Polska jako strona Konwencji zobowiązana jest do zagwarantowania osobom należącym do mniejszości narodowych równości wobec prawa oraz jednakowej ochrony prawa. W tym względzie jakakolwiek dyskryminacja wynikająca z przynależności do mniejszości narodowej jest zabroniona.

W ocenie Rzecznika na gruncie standardów konstytucyjnych, wydane przepisy naruszają oprócz art. 92 ust. 1 Konstytucji przede wszystkim ogólny, konstytucyjny zakaz dyskryminacji w życiu społecznym (art. 32 ust. 2 Konstytucji) pozostający w tym zakresie w ścisłym związku z gwarancjami zawartymi w art. 35 ust. 1 Konstytucji.

RPO zwrócił też uwagę, że art. 35 ust. 2 Konstytucji gwarantuje mniejszościom narodowym i etnicznym prawo do "uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej". Przepis ten formułuje więc prawo grup mniejszości narodowych i etnicznych do ochrony ich tożsamości w aspekcie proceduralnym. Oznacza to konieczność zapewnienia udziału mniejszości w podejmowaniu przez władze publiczne (także przez ministra) decyzji dotyczących jej tożsamości kulturowej, na którą z całą pewnością składa się język tej mniejszości. Również tego aspektu proceduralnego nie spełniają krytykowane rozporządzenia.

Rzecznik Praw Obywatelskich, wykonujący także zadania niezależnego organu ds. równego traktowania, stoi na stanowisku, że przyjęcie omawianych regulacji ma charakter dyskryminujący i jako takie pozostaje w sprzeczności z normami konstytucyjnymi i wiążącego RP prawa międzynarodowego.

W związku z powyższym, Rzecznik zwrócił się do Premiera z wnioskiem o zastosowanie uprawnienia określonego w art. 149 ust. 2 zd. drugie Konstytucji, zgodnie z którym Prezes Rady Ministrów może skierować do Rady Ministrów wniosek o uchylenie rozporządzenia ministra. W ocenie RPO środek ten, adekwatny do zaistniałej sytuacji, powinien dotyczyć obu wskazanych wyżej rozporządzeń MEiN.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Zastępczyni Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w piśmie z 20 czerwca 2022 r. podkreśliła, że Rzecznik Praw Obywatelskich – jako organ konstytucyjnie uprawniony do występowania do Trybunału Konstytucyjnego w sprawach zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami – może wystąpić z takim wnioskiem bezpośrednio do konstytucyjnie właściwego organu. Podnoszone w wystąpieniu Rzecznika wątpliwości o charakterze konstytucyjnym, dotyczące kwestionowanych aktów wykonawczych Ministra Edukacji i Nauki, w pierwszej kolejności powinny zatem zostać rozstrzygnięte zgodnie z uregulowaną w Konstytucji właściwością organów i trybem postępowania. Konstytucyjne uprawnienie Prezesa Rady Ministrów do zainicjowania procedury stwierdzenia nieważności aktu normatywnego wydanego przez ministra przy tak ukształtowanych w uzasadnieniu wniosku zarzutach staje się instrumentem dodatkowym w stosunku do wiodących w tym obszarze uprawnień Trybunału Konstytucyjnego. W opinii KPRM inicjowanie procedury uregulowanej w art. 149 ust. 2 zd. 2 Konstytucji w przedstawionym stanie faktycznym i prawnym jest działaniem przedwczesnym.