Wystąpienie do Minister Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw z dnia 2022-03-07.
Wystąpienie do Minister Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw.
Rzecznik Praw Obywatelskich w pierwszej kolejności wskazał na konieczność podejmowania działań legislacyjnych, które pozwolą na osiągnięcie rzeczywistej równości kobiet i mężczyzn w sferze zatrudnienia. Niewątpliwie jedną z głównych przeszkód ku temu pozostaje podwójne obciążenie kobiet: pracą zawodową i obowiązkami domowymi. Zaproponowane w projekcie rozwiązanie - promując bardziej zrównoważony model opieki na dzieckiem - ułatwi tym samym powrót matek na rynek pracy po przerwach związanych z korzystaniem z urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego. Jego skuteczność zależy w dużej mierze od wymiaru finansowego. Potwierdza to motyw 29 dyrektywy 2019/1158, uzasadniający przyznanie pracownikom uprawnienia do odpowiedniego świadczenia pieniężnego także podczas urlopu rodzicielskiego potrzebą maksymalizacji zachęt - w szczególności dla mężczyzn - skorzystania z niego.
Rzecznik zauważył, iż wprawdzie projekt ustala wysokość zasiłku macierzyńskiego za cały okres urlopu rodzicielskiego na poziomie 70% podstawy wymiaru zasiłku dla uprawnionego rodzica, to jednak przewiduje (art. 8 projektu), że w razie złożenia przez pracownicę stosownego wniosku nie później niż 21 dni po porodzie miesięczny zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego wyniesie 81,5% podstawy wymiaru zasiłku. Podobne rozwiązanie nie znajduje expressis verbis zastosowania w przypadku pracownika - ojca: pracownikowi - ojcu dziecka przysługuje zasiłek w wysokości 70% podstawy wymiaru zasiłku (projektowany art. 31 ust. 3f u.ś.p.u.s.). W ocenie RPO takie rozwiązanie wprowadza rozróżnienie ze względu na płeć pracownika - rodzica w wysokości przysługującego zasiłku macierzyńskiego. Takie zróżnicowane traktowanie pracownic i pracowników może powodować utrzymanie się aktualnie odnotowywanego trendu wypychania kobiet z rynku pracy w przypadku realizacji obowiązków rodzicielskich. Obawy o skuteczność realizacji celu projektowanych rozwiązań, budzi także skrócenie okresu, w którym będzie możliwe skorzystanie przez pracownika - ojca z urlopu ojcowskiego z 24. do 12. miesięcy od dnia urodzenia dziecka (art. 1 pkt 28 lit. a) projektu - w art. 1823 § 1 Kodeksu pracy).
Rzecznik zwrócił również uwagę na art. 15 pkt 2 projektu, który wskazuje m.in. Rzecznika Praw Obywatelskich jako organ właściwy "w sprawach dotyczących równego traktowania w zatrudnieniu w zakresie praw i obowiązków określonych w przepisach prawa pracy". Projektowane rozwiązanie, poszerzające katalog zadań Rzecznika przy braku dodatkowych środków finansowych na realizację tego nowego zadania pogłębi niewspółmierność środków budżetowych, jakie są przyznawane Rzecznikowi jako niezależnemu organowi ds. równego traktowania w relacji do stawianych zadań.
Dla skuteczności wykonywania przez RPO zadania, o którym mowa w art. 15 pkt 2 projektu, decydujące będą także jego kompetencje. Rzecznik przypomniał, że właściwość RPO obejmuje zasadniczo przypadki naruszenia zasady równości w relacjach na linii jednostka - instytucja publiczna. W zakresie realizacji zasady równego traktowania między podmiotami prywatnymi Rzecznik może jedynie wskazać wnioskodawcy przysługujące mu środki działania. Pozostawienie relacji horyzontalnych bez odpowiedniego wsparcia instytucjonalnego prowadzi do zróżnicowania dostępu do środków ochrony prawnej pracowników - rodziców.
Rzecznik zwrócił również uwagę na projektowany art. 183f Kodeksu pracy. Rozszerzenie zakresu zabronionego negatywnego traktowania w porównaniu do brzmienia art. 14 i art. 11 dyrektywy odbiega od ugruntowanego w prawie modelu ochrony przed dyskryminacją jako kwalifikowaną formą nierównego traktowania, zaistniałą ze względu na cechę prawnie chronioną. Wydaje się, że lepszym rozwiązaniem byłoby wymienienie skorzystania z uprawnień rodzicielskich w przykładowym katalogu cech prawnie chronionych w art. 183a k.p. i w ustawie o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania, w zakresie, w jakim znajduje ona zastosowanie do stosunku pracy.
Rzecznik wyraził nadzieję, że przekazane uwagi przyczynią się do pełniejszej realizacji celu dyrektywy 2019/1158, którym jest rzeczywista równość kobiet i mężczyzn pod względem szans na rynku pracy i traktowania w miejscu pracy przez ułatwienie pracownikom będącym rodzicami lub opiekunom godzenia życia zawodowego z rodzinnym.