Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie korzystania przez Radę Ministrów z kompetencji wynikających z przepisów ustawy o samorządzie gminnym.

W ramach prowadzonych przez Rzecznika Praw Obywatelskich konsultacji z przedstawicielami samorządu terytorialnego, często poruszanym tematem jest kwestia korzystania przez Radę Ministrów z kompetencji wynikających z art. 4 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym. Sam problem wynikających z ustawy procedur dokonywania zmian w ustroju gmin rozporządzeniami Rady Ministrów był już przedmiotem zainteresowania Rzeczników poprzednich kadencji. W ostatnim czasie uwagę RPO zwrócił zaś konkretny przypadek utworzenia gminy Szczawa i gminy Grabówka, który stał się przedmiotem badania Trybunału Konstytucyjnego i nadal wywołuje kontrowersje.

28 lipca 2015 r. Rada Ministrów wydała rozporządzenie, którym utworzyła gminy Szczawa i gminy Grabówka. Kompetencje rządu do przeprowadzania zmian ustroju gmin wynikają z ustawy o samorządzie gminnym. Rozporządzenie miało wejść w życie z 1 stycznia 2016 r., ale dwa dni wcześniej opublikowano rozporządzenie Rady Ministrów uchylające wcześniejsze rozporządzenie o utworzeniu tych gmin. Cofnięcie decyzji rząd motywował przede wszystkim wynikami referendów lokalnych przeprowadzonych w gminach, z których miano wydzielić nowe gminy Szczawa (referendum nieważne wobec zbyt niskiej frekwencji) i Grabówka (większość mieszkańców gminy Supraśl opowiedziała się przeciwko utworzeniu gminy Grabówka). Rozporządzenie uchylające zostało zaskarżone do Trybunału Konstytucyjnego przez grupę posłów na Sejm.

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 1 czerwca 2017 r. stwierdził niekonstytucyjność tego rozporządzenia, wskazując, że Rada Ministrów nie dochowała trybu wydania rozporządzenia uchylającego, ponieważ nie zostały przeprowadzone konsultacje z mieszkańcami jednostek samorządu terytorialnego, których to rozporządzenie to dotyczyło. Konsultacje dotyczące utworzenia gmin były przeprowadzone w innym celu niż ten, który zamierzano osiągnąć, wydając rozporządzenie uchylające.

Z tego względu nie można uznać, że rozporządzenie uchylające spełniło wymogi przepisów upoważniających zawartych w ustawie o samorządzie gminnym, a w konsekwencji - wymogi określone w art. 92 ust. 1 i art. 7 Konstytucji.

Rzecznik nie zgadza się ze stanowiskiem Rządowego Centrum Legislacji, które nie widzi podstaw do podjęcia działań zmierzających do przywrócenia stanu konstytucyjności ani w formie działań faktycznych (zmierzających do rozpoczęcia funkcjonowania gmin Szczawa i Grabówka), ani legislacyjnych (podjęcia ponownej procedury zmierzającej do utworzenia tych gmin).

Akceptacja takiego poglądu w praktyce powoduje sytuację, w której wydany przez Trybunał Konstytucyjny wyrok nie wywołał jakichkolwiek skutków prawnych, pozostał niewykonany i nie doszło do pełnego wyeliminowania następstw wydanego z naruszeniem Konstytucji rozporządzenia. Sytuacja taka jest nie do pogodzenia z normą wynikającą z art. 190 ust. 1 Konstytucji. Nie może być bowiem tak, że wyrok TK stwierdzający niekonstytucyjność normy prawnej nie wywołuje żadnego skutku i nie prowadzi do wyeliminowania niekonstytucyjności prawa.

Z powyższych względów, Rzecznik zwrócił się do Premiera z prośbą o ponowne przeanalizowanie kwestii skutków wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie U 3/17 i zainicjowanie działań zmierzających do jego pełnego wykonania.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji w piśmie z 22 listopada 2022 r. wyjaśnił, iż Rada Ministrów 28 grudnia 2015 r. podjęła decyzję o uchyleniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 lipca 2015 r. w spawie utworzenia gminy Szczawa i gminy Grabówka. Rozporządzenie uchylające zostało zaskarżone do Trybunału Konstytucyjnego. W dniu 1 czerwca 2017 r. TK orzekł o niezgodności rozporządzenia z dnia 28 grudnia 2015 r. z Konstytucją i ustawą o samorządzie gminnym. W konsekwencji wydania przez TK ww. wyroku nie doszło jednak do powstania gminy Szczawa i gminy Grabówka. Zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym także przez Rządowe Centrum Legislacji, rozporządzenie z dnia 28 grudnia 2015 r. weszło w życie z dniem 31 grudnia 2015 r. i wywołało skutek w postaci uchylenia rozporządzenia z dnia 28 lipca 2015 r. Orzeczenia TK wchodzą w życie z dniem ogłoszenia, co zgodnie z dominującym w doktrynie i orzecznictwie poglądem oznacza, że orzeczenia TK są skuteczne od dnia publikacji w dzienniku urzędowym, a więc nie mają mocy wstecznej. Wyrok TK nie ma wpływu na wcześniejsze zdarzenia prawne, a zatem nie cofa skutków regulacji rozporządzenia z dnia 28 grudnia 2015 r. Wobec powyższego, na gruncie proceduralnym i legislacyjnym, sprawa utworzenia gminy Grabówka w wyniku rozporządzenia z dnia 28 lipca 2015 r. jest definitywnie zamknięta. W MSWiA nie są planowane działania związane z uruchomieniem kolejnej procedury zmierzającej do utworzenia gminy Grabówka.