Wystąpienie do Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych w sprawie potrzeby wsparcia osób z niepełnosprawnościami w zakresie mieszkalnictwa z dnia 2022-05-17.
Wystąpienie do Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych w sprawie potrzeby wsparcia osób z niepełnosprawnościami w zakresie mieszkalnictwa.
Rzecznik Praw Obywatelskich otrzymuje liczne skargi dotyczące potrzeby wsparcia osób z niepełnosprawnościami w zakresie mieszkalnictwa. Skarżący podkreślają, że jedynym rozwiązaniem kierowanym do osób z niepełnosprawnościami są Centra Opiekuńczo-Mieszkalne. Wskazane działanie nie jest jednak adresowane do wszystkich osób z niepełnosprawnościami. Skarżący wskazują również na brak działań kierowanych do osób opuszczających domy pomocy społecznej i wynajmujących mieszkania, które dążą do życia w społeczności lokalnej oraz oczekują rozwiązania systemowego, które obejmie zarówno dopłaty do czynszu, jak i możliwość uzyskania dofinansowania kosztów dostosowania mieszkania do potrzeb osoby z niepełnosprawnością.
Rzecznik przypomniał, iż w 2019 r. zaprezentowany został dziesięciopunktowy plan wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami. W jego ramach miał zostać wprowadzony przez resort właściwy ds. rodziny pakiet trzech programów pn. "Mój dom", których nadrzędnym celem jest zapewnienie odpowiednich warunków mieszkaniowych dla osób z niepełnosprawnościami. W ramach pakietu programów "Mój dom" miały zostać uruchomione trzy programy dotyczące centrów opiekuńczo-mieszkalnych, budynków bez barier oraz mieszkań bez barier. Odpowiednie programy zostały zaakceptowane w planie wsparcia na rok 2019, jednak w kolejnych latach nie zostały ujęte w tego rodzaju planach. Jeżeli zaś chodzi o rok 2021, to w ramach planu wsparcia został uwzględniony wyłącznie program dotyczący centrów opiekuńczo-mieszkalnych.
Aktualnie rozwiązania w zakresie mieszkalnictwa kierowane do osób z niepełnosprawnościami zostały zawarte w art. 53 ustawy o pomocy społecznej. Wprowadzone rozwiązania należy ocenić jednak jako niedoskonałe, gdyż możliwość korzystania ze wsparcia w mieszkaniu chronionym jest ograniczona czasowo, w związku z czym nie stanowi zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych osób lub rodzin. Rozwiązania dotyczące mieszkalnictwa wspieranego aktualnie opierają się o działania projektowe i nie mają charakteru systemowego. Z tych względów dostęp tej formy wsparcia jest ograniczony z uwagi na niewystarczające środki finansowe przeznaczane na ten cel, czas ich udzielania oraz ograniczenia terytorialne, powiązane z aktywnością danej jednostki samorządowej w tym zakresie.
W tym kontekście RPO zwrócił uwagę, że z dniem 1 stycznia 2019 r. Ministerstwo Rozwoju i Technologii uruchomiło program "Mieszkanie na start", w ramach którego zaproponowano bezzwrotne finansowe wsparcie w ponoszeniu wydatków z tytułu najmu mieszkania w formie dopłat pokrywających część czynszu najmu nowego mieszkania lub mieszkania oddanego do używania w wyniku działań rewitalizacyjnych. Program ten jest adresowany do osób o umiarkowanych i niższych dochodach (w tym dla ludzi młodych, rodzin z dziećmi, osób z niepełnosprawnościami i seniorów) w utrzymaniu wynajmowanych mieszkań przez długi czas. Program ten częściowo obejmuje planowane działania w ramach programu "Mieszkanie bez barier" poprzez możliwość uzyskania dopłat do czynszu, jednak jest kierowany wyłącznie do najemców mieszkań nowych i zrewitalizowanych. W ramach wskazanego programu brakuje jednak rozwiązań, w ramach których można by uzyskać dopłaty do czynszu w mieszkaniach z rynku wtórnego. Z kolei możliwość uzyskania dofinansowania ze środków PFRON na likwidację barier architektonicznych nie obejmuje wszelkich barier istniejących w mieszkaniu, a pula środków przeznaczona na realizację tego zadania jest ograniczona. Z tych względów wielu zainteresowanych nie uzyskuje potrzebnego dofinansowania.
Jednocześnie RPO wskazał, iż dnia 9 maja 2022 r. ogłoszono, że Rada Nadzorcza PFRON zatwierdziła do realizacji program "Samodzielność-Aktywność-Mobilność!" Wspomagane Społeczności Mieszkaniowe, który jest adresowany do organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. W ramach pakietu "Samodzielność-Aktywność-Mobilność!" planowane jest uruchomienie dwóch programów "Mieszkanie dla absolwenta" oraz "Dostępne mieszkanie". Choć wydaje się, że przedstawione rozwiązania odpowiadają na szereg zgłaszanych Rzecznikowi postulatów, to niestety nie są one adresowane do wszystkich osób z niepełnosprawnościami.
Mając na uwadze powyższe, Rzecznik zwrócił się do Pełnomocnika z prośbą o udzielenie informacji, z jakich powodów zrezygnowano z dalszych działań w ramach programu "Mieszkanie bez barier" i czy w jego miejsce zaproponowano inne rozwiązania wspierające osoby z niepełnosprawnościami.