Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich



Wystąpienie do Pełnomocniczki rządu ds. równego traktowania w sprawie realizacji wolności wyznania przez obywateli w kontekście stosunku pracy z dnia 2022-05-18.

Adresat:
Pełnomocnik Rządu do Spraw Równego Traktowania
Sygnatura:
VII.5601.2.2022
Data sprawy:
2022-05-18
Rodzaj sprawy:
wystąpienie o charakterze generalnym (WG)
Nazwa zepołu:
Zespół Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego i Europejskiego
Wynik sprawy:
częściowo pozytywnie ze względu na częściowe uwzgl. wystąpienia RPO
Opis sprawy:

Wystąpienie do Pełnomocniczki rządu ds. równego traktowania w sprawie realizacji wolności wyznania przez obywateli w kontekście stosunku pracy.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynął wniosek dotyczący przepisu art. 42 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Przepis ten dotyczy realizacji wolności wyznania przez obywateli w kontekście stosunku pracy. Zgodnie z jego treścią osoby należące do kościołów i innych związków wyznaniowych, których święta religijne nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy, mogą na własną prośbę uzyskać zwolnienie od pracy lub nauki na czas niezbędny do obchodzenia tych świąt, zgodnie z wymogami wyznawanej przez siebie religii. Możliwością uzyskania zwolnienia od wykonywania pracy w tym zakresie nie są objęte zatem osoby należące do kościołów i związków wyznaniowych, w przypadku których święta religijne wypadają w dni określone w art. 1 ustawy o dniach wolnych od pracy, tj. 1 i 6 stycznia, pierwszy oraz drugi dzień świąt Wielkiej Nocy, 1 i 3 maja, pierwszy dzień święta Zielonych Świątek, dzień święta Bożego Ciała, 15 sierpnia, 1 i 11 listopada oraz 25 i 26 grudnia oraz w niedziele. Przepis art. 42 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania w obecnym kształcie może więc prowadzić do nierównego traktowania osób należących do kościołów i związków wyznaniowych pod względem gwarancji wolności wyznania.

Zdaniem RPO prawo żądania zwolnienia określone w ustawie o gwarancjach wolności sumienia i wyznania stanowi istotną gwarancję wolności wyznania. Jest ono bowiem powiązane z obowiązkiem pracodawcy udzielenia takiego zwolnienia przy zachowaniu wymogów określonych w przepisach rozporządzenia Ministrów Pracy i Polityki Socjalnej oraz Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 1999 r. w sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów i innych związków wyznaniowych w celu obchodzenia świąt religijnych nie będących dniami ustawowo wolnymi od pracy. W tym względzie osoby należące do kościołów i związków wyznaniowych w przypadku, których święta religijne wypadają w dni ustawowo wolne od pracy, chociaż mogą skorzystać z szeregu świadczeń rekompensujących pracę w te dni, nie mają uprawnienia do formułowania podobnego żądania w sposób wiążący, które pozwoliłoby im na udział w święcie religijnym, co jest pierwotnym celem gwarancji wolności wyznania w tym kontekście. Warto także zaznaczyć, że w praktyce problem jest istotny z uwagi na bardzo szeroko określone wyłączenia dotyczące dopuszczalności pracy w niedziele i święta określone w art. 15110 pkt 1-11 Kodeksu pracy. Szczególne wątpliwości mogą budzić przede wszystkim przypadki, w których pracownik zobowiązany jest wykonywać pracę w dzień ustawowo wolny nie z uwagi na charakter wykonywanej działalności, ale przez względy czysto organizacyjne po stronie pracodawcy, m.in. w przypadku wyłączenia dotyczącego pracy zmianowej.

Biorąc pod uwagę powyższe, wydaje się, że przepis art. 42 ustawy o gwarancjach wolności wyznania może prowadzić do sytuacji nierównego traktowania ze względu na wyznanie poprzez ograniczenie jego stosowania jedynie do osób należących do kościołów i związków wyznaniowych, w przypadku których święta religijne nie wypadają w dni wolne od pracy. Jednocześnie należy zauważyć, że przepisy prawa pracy dotyczące dni wolnych od pracy mają zastosowanie powszechne i przewidują określone w nich uprawnienia dla wszystkich osób niezależnie od wyznawanej religii lub światopoglądu.

W związku z powyższym, Rzecznik zwrócił się do Pełnomocniczki z prośbą o przedstawienie stanowiska w sprawie zagadnień i wątpliwości poruszonych w wystąpieniu.

 
Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:


Data odpowiedzi:
2023-09-01
Opis odpowiedzi:
Pełnomocnik Rządu do spraw Równego Traktowania w piśmie z 1 września 2023 r. wyjaśniła, że wprowadzone w art. 42 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (dalej jako: „u.g.w.s.w.”) szczególne uprawnienie osób należących do kościołów i innych związków wyznaniowych, których święta religijne nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy, do żądania zwolnienia od pracy lub nauki na czas niezbędny do obchodzenia tych świąt, stanowi wyjątek od powszechnej zasady świątecznego charakteru niedziel oraz dni określonych w art. 1 ust. 1 ustawy o dniach wolnych od pracy. Wyjątek ten ma zapewnić przedstawicielom różnych wyznań i religii możliwość udziału w świętach obchodzonych w innych terminach. W ocenie Pełnomocnik, uprawnienie to nie przysługuje wyłącznie członkom kościołów i związków wyznaniowych o statusie prawnym uregulowanym w ustawie i nie ogranicza się do świąt określonych w tych przepisach. Niemniej jednak, wnioski z wewnętrznego monitoringu przepisów równościowych, w szczególności z zakresu równego traktowania ze względu na religię i wyznanie, poddane zostaną konsultacjom z udziałem m.in. Kościołów, innych związków wyznaniowych, partnerów społecznych i odpowiedzialnego za wyznania Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji. W przypadku uznania potrzeby nowelizacji ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania lub kodeksu pracy w celu rozszerzenia uprawnień pracowników pragnących korzystać ze zwolnienia od pracy w celu obchodzenia świąt religijnych, projekt zostanie przekazany do konsultacji RPO.